Báo chí cách mạng Việt Nam ra đời trong một bối cảnh đặc biệt: xã hội Việt Nam phải sống trong môi trường thuộc địa. Trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản thực dân đang ở thời kỳ hoàng kim với việc bóc lột sức lao động, khai thác tài nguyên, sự hình thành những cơ cấu xã hội giai cấp mới và đồng thời cũng là lúc cách mạng giải phóng dân tộc nước ta đang chuyển giai đoạn theo hướng chủ nghĩa xã hội, theo xu hướng cách mạng vô sản mà người đứng đầu là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đồng thời lại là một nhà báo lớn, đã kinh qua những kinh nghiệm báo chí ở châu Âu.

Báo Thanh niên là dấu son cho cả một dòng báo chí mới. Báo Thanh niên trở thành người mở đường cho nền báo chí cách mạng của nước Việt Nam mới. Báo chí cách mạng Việt Nam bắt nguồn trước hết từ khuynh hướng yêu nước, dân chủ trong báo chí hợp pháp, đặc biệt từ khi báo chí quốc văn ra khỏi giai đoạn phôi thai, nặng chất công báo để dần dần trở thành một hệ thống báo chí mới đầy đủ những đặc trưng của các cơ quan thông tin ngôn luận, như xuất bản định kỳ, lưu hành rộng rãi, có độc giả ổn định, có đội ngũ người làm báo chuyên nghiệp. Tuy nhà cầm quyền (Pháp) luôn tìm cách đối phó, ngăn ngừa, đàn áp, nhưng tiếng nói yêu cầu, dân chủ, tiến bộ phản ánh ý chí quật cường của dân tộc ta không vì thế bị dập tắt.

Báo chí cách mạng Việt Nam đã tiếp thu và kế thừa di sản báo chí dân chủ và tiến bộ trên thế giới. Báo chí cách mạng Việt Nam là sản phẩm tất yếu của quá trình đấu tranh lâu dài, gian khổ của nhân dân Việt Nam. Báo chí cách mạng là đội quân đi đầu trong công tác chính trị - tư tưởng - văn hoá, với chức năng tuyên truyền, cổ động, tổ chức nhân dân đứng lên làm cách mạng vì độc lập, tự do, báo chí Việt Nam là con đẻ của cách mạng Việt Nam đồng thời cũng là vũ khí cách mạng vô cùng lợi hại, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, chấn hưng đất nước như ngày nay.

Báo chí cách mạng Việt Nam là báo chí kiểu mới, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, lấy chủ nghĩa Marx - Lenin làm nền tảng chính trị tư tưởng, lấy việc phục vụ nhân dân làm mục tiêu cao cả của mình. Lý tưởng, mục tiêu, tôn chỉ cao nhất của báo chí cách mạng là góp phần vào sự nghiệp đấu tranh lật đổ ách thống trị của thực dân, phong kiến, xoá bỏ các hình thức bóc lột; giành độc lập dân tộc, mang lại tự do hạnh phúc cho nhân dân; xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Do tính chất và mục tiêu, tôn chỉ của nó, trải qua bao sóng gió, trước những thủ đoạn tinh vi cũng như sự đàn áp khốc liệt của các thế lực thù địch, báo chí cách mạng Việt Nam vẫn vượt qua được mọi tình huống hiểm nghèo để tồn tại và phát triển. Báo chí cách mạng Việt Nam ngày nay là một hệ thống các cơ quan thông tin đại chúng gồm đủ các loại hình, phát triển từ trung ương đến cơ sở, do nhiều tổ chức, cơ quan khác nhau làm chủ quản, được thực hiện bằng tiếng Việt, tiếng các dân tộc thiểu số, tiếng nước ngoài.

Điểm đặc biệt, báo chí Việt Nam đang thể hiện và không ngừng phát huy là ở vai trò diễn đàn nhân dân. Chức năng làm diễn đàn của nhân dân không chỉ thể hiện ở chỗ thường xuyên đăng tải nhiều ý kiến độc giả, ý kiến bạn nghe và xem đài, truy cập báo mạng. Quan trọng hơn, thực chất hơn, báo chí phải thể hiện được ý chí, trí tuệ, tâm tư, tình cảm, nguyện vọng đa dạng của các tầng lớp nhân dân trong nước cũng như của người Việt Nam ở nước ngoài, góp phần xây dựng đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Báo chí đã có đóng góp to lớn trong công tác giáo dục nhất là các hình thức giáo dục từ xa, nâng cao dân trí, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, bảo vệ và xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, hình thành con người Việt Nam hiện đại.

Trong điều kiện môi trường internet, môi trường dư luận ngày càng diễn biến phức tạp, sự thành hình, phát triển và lan rộng của dư luận cũng có tốc độ nhanh hơn, phạm vi rộng hơn, ảnh hưởng lớn hơn nên việc có thể định hướng dư luận một cách ổn thoả hay không liên quan đến sự yên ổn của lòng dân, sự ổn định của xã hội, liên quan đến sự thành bại của cải cách và sự hưng vong của sự nghiệp. Đại hội XII của Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh “chú trọng công tác quản lý các loại hình thông tin trên internet để định hưởng tư tưởng và thẩm mỹ cho nhân dân, nhất là cho thanh niên, thiếu niên”. Xã hội càng phát triển, báo chí càng có vai trò to lớn, ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội.

Báo chí, truyền thông là diễn đàn của nhân dân, thường xuyên tiếp xúc với nhân dân và góp phần giải đáp những vấn đề mới do cuộc sống đặt ra. Báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ thực hành chức năng phản ánh xã hội, cung cấp thông tin, luận cứ hướng dẫn tư tưởng và hoạt động cho người đọc mà còn phục vụ nhu cầu giải trí, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân. Báo chí, truyền thông luôn là lực lượng hữu hiệu nhất trong thông tin đối ngoại để bạn bè quốc tế ngày càng hiểu biết hơn đất nước, con người Việt Nam, ủng hộ sự nghiệp chính nghĩa và cao cả của Việt Nam. Báo chí, truyền thông thực sự là vũ khí sắc bén, hiệu quả trong cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc. Báo chí, truyền thông như tấm gương phản chiếu thực tế muôn hình, muôn vẻ của đời sống xã hội và cốt vật chất để báo chí, truyền thông phản ánh chính là tình hình thế giới và trong nước. Thế giới đang chứng kiến những thay đổi hết sức lớn lao, nhanh chóng, phức tạp và khó lường. Cuộc cách mạng công nghệ, như có người từng nhận định, có khả năng thay đổi một cách căn bản lối sống, lối làm việc, lối tương tác giữa người với người. Sự thay đổi này chưa từng có trong lịch sử nhân loại. Nhà báo Vũ Văn Hiền- Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương từng nêu trong một bài viết rằng, báo chí cách mạng nếu tách rời sự lãnh đạo của Đảng sẽ không còn sự sáng tạo, ngòi bút lạc lõng, mất phương hướng. Mọi hoạt động của báo chí phải tuân theo định hướng của Đảng, không chạy theo khuynh hướng thương mại, thật sự là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước, diễn đàn của Nhân dân, giữ vai trò phản ánh, hướng dẫn dư luận, hình thành dư luận xã hội lành mạnh, ủng hộ và thúc đẩy công cuộc đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Quan điểm nêu trên hoàn toàn có cơ sở. Sự trỗi dậy nhanh chóng của phương tiện truyền thông mới càng làm thay đổi phương thức truyền tải thông tin và cục diện dư luận xã hội. Phương tiện truyền thông hiện đại là nơi sản sinh, hình thành những ý kiến xã hội; ngày một trở thành lực lượng chính ảnh hưởng đến dư luận xã hội. Đồng thời, quan niệm giá trị xã hội ngày càng nhiều, tư tưởng xã hội ngày càng đa dạng, trào lưu xã hội ngày càng thay đổi, xu hướng chính trị hoá các sự việc dân sinh xã hội trở nên rõ rệt, những đặc điểm đa chiều, đa dạng, thay đổi nhiều của dư luận trên mạng cũng ngày càng nổi bật, không ngừng tạo ra những ảnh hưởng to lớn đối với xu thế và xu hướng của dư luận xã hội. Như có người nói, ngày nay “ai nắm được diễn đàn phát ngôn dư luận, người đó có thể ảnh hưởng đến hướng gió của dư luận và cũng chính người đó có thể tiến thêm một bước để chiếm lĩnh thời cơ trước tiên”.

(còn tiếp)

Bài, ảnh: VIỆT ĐÔNG
Thiết kế: Ngọc Trâm