Đã 30 năm xa quê, vào sinh sống tại đất Tây Ninh nhưng ông Hà Duy Khuyền, 74 tuổi, ngụ ấp Phước Trung, xã Long Phước, huyện Bến Cầu vẫn không khỏi bồi hồi mỗi dịp tết về. Trong câu chuyện với khách, ông Khuyền tâm sự rằng những người già như ông hay hoài niệm lắm. Cứ nhớ về những tháng ngày ở quê. Nỗi nhớ ấy càng nhiều thêm lên vào mỗi dịp tết đến. Ông cho biết thêm, người dân tộc Thái của ông cũng đón tết nguyên đán như người Kinh.

Mấy chục năm ở phương Nam, những người di cư như ông đã quen dần với cái ấm nóng của mùa xuân nơi đây. Nhưng, những cái tết trong tiết trời giá rét dưới chân núi Pù Luông, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hoá vẫn in sâu trong ký ức của ông. Ông kể, vùng đất quê ông vào mùa xuân đẹp lắm. Cánh rừng ngập tràn sắc hoa- trắng của hoa trà hoa mận, hồng thắm của hoa đào, tím hoa xoan. Cùng với rực rỡ sắc hoa là rộn rã tiếng chim- nào sẻ, nào chích hoà thành bản giao hưởng núi rừng đẹp đến nao lòng… Người dân tất bật chuẩn bị gói bánh chưng, trang trí nhà cửa đón tết. Không khí lễ hội tràn ngập với tiếng tiếng khèn, chiêng, sáo rộn vang.

Tết cổ truyền Sauôl-Coka- Muôl của người Tà Mun diễn ra vào thời điểm đầu tháng 9 âm lịch hằng năm, cũng tràn ngập không khí vui tươi. Ông Lâm Văn Ron, 64 tuổi, người có uy tín tại khu phố Ninh Đức, phường Ninh Thạnh, thành phố Tây Ninh cho biết: Tết cổ truyền Sauôl-Coka-Muôl diễn ra từ ngày 30 tháng 8 với lễ Unta-Sếch- Coka-Muôl (rước ông bà) và kết thúc vào mùng 3 tháng 9 với lễ Chun-Tuôt (đưa ông bà). Tết cổ truyền là dịp để đồng bào Tà Mun cùng sum họp, gắn kết tình đồng bào cũng như với cộng đồng dân cư.

Hơn 60 tuổi đời, trải qua rất nhiều cái tết cùng đồng bào, ông Ron có rất nhiều kỷ niệm đẹp về tết xưa. Ông kể, những ngày giáp tết, mọi người chuẩn bị gói bánh tét, bánh ú. Phụ nữ thì gói bánh, đàn ông chuẩn bị củi đốt.

 “Ngày đó, sân, vườn nhà ai cũng rộng. Mỗi nhà đều nuôi vài con gà, vịt, heo, bò để tết xẻ thịt và chia sẻ cho nhau ăn tết. Bà con đoàn kết và gắn bó vô cùng. Ngày tết, mọi người cùng tập trung ca hát; tiếng nhạc, tiếng cười rộn rã khắp phum, xóm”- ông Ron nói.

Tết cổ truyền Chol Chnam Thmay của dân tộc Khmer diễn ra vào giữa tháng 4 âm lịch hằng năm với những nét văn hoá đặc sắc. Ông Nách Chan, người có uy tín trong cộng đồng dân tộc Khmer tại ấp Kà Ốt, xã Tân Đông, huyện Tân Châu cho biết, tết là dịp để người dân tập trung vui chơi, bà con thăm hỏi nhau. Những lễ nghi ngày tết của người dân tộc Khmer địa phương vẫn được bà con lưu giữ. Đặc biệt, để phù hợp với cuộc sống hiện nay, có một vài lễ nghi đã được bà con “biến tấu”. Kể về lễ Đắp núi cát, một trong những lễ được thực hiện vào Tết cổ truyền Chol Chnam Thmay, ông Nách Chan nói: “Trước đây, khi thực hiện lễ Đắp núi cát, mỗi nhà trong phum sóc chúng tôi sẽ đào ít đất tại mảnh ruộng của mình để mang đến chùa góp chung làm lễ. Không khí lễ hội rất vui”.

Ông Nách Chan- người có uy tín trong cộng đồng dân tộc Khmer tại ấp Kà Ốt, xã Tân Đông, huyện Tân Châu

Những người uy tín trong đồng bào các dân tộc, tộc người trên địa bàn tỉnh là những người có kiến thức nhất định về văn hoá truyền thống. Họ là những “cầu nối” giúp lưu giữ và trao truyền các giá trị truyền thống giữa các thế hệ, ra cộng đồng.

Ông Hà Duy Khuyền chia sẻ: “Tôi và những người lớn tuổi trong cộng đồng dân tộc Thái tại Long Phước luôn muốn giữ gìn truyền thống dân tộc mình cho các thế hệ sau này”. Với tuổi đời và kinh nghiệm sống, ông Khuyền là một trong những người hiếm hoi trong cộng đồng còn nhớ, duy trì các nghi lễ vào dịp tết, truyền lại cho con cháu. Ông nói, vào dịp tết, người Thái có những nghi lễ riêng biệt. Như mâm cúng tết trong gia đình người Thái theo truyền thống lâu đời phải có bánh chưng, nhang, xôi nếp, con gà và thêm vài món vật phẩm khác, tất cả được lót trên lá dong rừng chứ không bày lên đĩa. Theo ông Khuyền, đây là cách ông bà dạy con cháu mình ghi nhớ những ngày khó khăn gian khổ để nỗ lực hướng tới tương lai tốt đẹp hơn. Ông cũng kể về một lễ đã gần như không còn- đó là lễ dành cho gia đình hai bên cha mẹ với vật phẩm tự làm gồm cặp bánh chưng và ống mật mía, các loại cá, thịt. Đây là những thứ mỗi người có thể tự làm để tỏ lòng thành với cha mẹ hai bên vào dịp năm mới. Những hoạt động lễ hội mùa xuân như dựng cây nêu, tổ chức các trò chơi dân gian ném còn, đánh mắng… mà ông vẫn luôn mong muốn sẽ tiếp tục được lưu truyền nơi quê mới. Ông Khuyền bày tỏ: “Tôi mong muốn cộng đồng dân tộc Thái sẽ tiếp tục được quan tâm, tạo điều kiện xây dựng không gian sinh hoạt văn hoá để có thể phát huy những nét văn hoá của dân tộc mình đến với cộng đồng- nhất là vào các dịp lễ, tết cổ truyền”.

Cũng là người lưu giữ và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào Tà Mun suốt nhiều năm qua, ông Lâm Văn Ron cho biết, cứ vào thời điểm gần đến tết, ông sẽ lồng ghép để tuyên truyền đến người dân, thế hệ trẻ về việc gìn giữ và phát huy giá trị ngày tết cổ truyền của người Tà Mun. “Tôi thường nói rằng đây là cái tết truyền thống nên bà con mình dù giàu hay nghèo cũng ráng gìn giữ, ngày tết phải có bữa cơm cúng ông bà để tỏ lòng thành”- ông Ron nói.

Sinh ra trong gia đình có truyền thống và tiếng nói trong đồng bào Tà Mun tại địa phương, hàng chục năm qua, ông Ron lưu giữ những nét văn hoá của đồng bào để không bị “đứt gãy”. Ông nói: “Từ nhỏ tôi nghe, học hỏi từ cha mình rồi dần biết được các nghi lễ, ghi nhớ và đang trao truyền cho thế hệ tiếp theo”.

Theo ông Ron, ngày tết, người Tà Mun cũng không có quá nhiều lễ. Thêm vào đó, đến nay, nhiều gia đình trẻ đang dần đơn giản hoá các lễ cho phù hợp với nhịp sống hiện đại. Nhưng với trách nhiệm của mình, ông Ron không ngừng nỗ lực duy trì truyền thống. Vào dịp tết cổ truyền, người Tà Mun tập hợp, quây quần để vui chơi, ca hát. Và nhà ông Ron chính là địa điểm tập trung mọi người. Dịp tết, lễ Chun-Tuôt (đưa ông bà), người Tà Mun có tục lệ làm thuyền bằng bè chuối chứa đầy thịt, bánh trái để đưa tiễn ông bà. Đến giờ, nghi thức này chỉ còn vài gia đình có người lớn tuổi duy trì, trong đó có ông Ron. “Đây là nghi thức đưa ông bà đi sau khi rước về ăn tết, thể hiện lòng thành của con cháu với tổ tiên. Nếu trước đây, thuyền được đưa ra sông, suối thì nay được đưa đến các ngã tư đường. Dẫu có biến thể nhưng tôi vẫn duy trì vì đó là nét truyền thống đặc trưng của người Tà Mun chúng tôi. Năm nào tôi cũng làm để lưu giữ truyền thống cho thế hệ trẻ biết và làm theo”- ông Ron chia sẻ.

Ông Nách Chan cũng vậy. Ông nhớ từng lễ nghi trong dịp tết cổ truyền của dân tộc Khmer để cùng con cháu thực hiện, duy trì những điều tốt đẹp của dân tộc mình. Tết cổ truyền có nhiều nghi lễ để con cháu tỏ lòng tôn kính với Phật, tổ tiên, các vị sư, cha mẹ, trong đó có lễ tắm cha mẹ. Đầu năm mới, con cái trong gia đình sẽ thực hiện lễ tắm cha mẹ với nước thơm. “Nghi thức này là cách con cháu ghi nhớ công ơn của cha mẹ đã sinh thành, dưỡng dục chúng ta, mong cầu cha mẹ mạnh khoẻ”- ông Nách Chan giải thích. Sau đó, mọi người sẽ thực hiện tục mừng tuổi, tặng quần áo mới. Trước một cái tết, người Khmer cũng đi tảo mộ để ông bà đã khuất có một cái tết tươm tất nhất.

Tết là dịp để bà con các dân tộc được nghỉ ngơi, vui chơi. Tại Tây Ninh, ngoài ăn tết cổ truyền riêng, cộng đồng các dân tộc còn rộn ràng vui tết nguyên đán. Trong dịp tết cổ truyền của các dân tộc thiểu số, tết nguyên đán, các cấp chính quyền luôn quan tâm thăm hỏi, động viên bà con. Người dân trong vùng cũng cùng chung vui.

Theo ông Nách Chan, ngày tết, người dân qua các phum sóc để chúc nhau một năm mới tốt lành; giao lưu cùng các cấp lãnh đạo, người dân địa phương. Ở tuổi ngoài 70 nhưng ông Nách Chan vẫn thích những ngày tết- dù tết cổ truyền hay tết nguyên đán. Tết nào ông và gia đình cũng muốn chuẩn bị tươm tất nhà cửa, vật phẩm và đặc biệt không quên treo lên lá cờ đỏ sao vàng.

Còn ông Lâm Văn Ron, trong tiệc mừng năm mới, sẽ mời đại diện chính quyền các cấp, đại diện tôn giáo, dân tộc và bà con người Kinh cùng đến dự. Ngày tết nguyên đán, ông lại sang thăm, chúc tết những người Kinh trong xóm.

Người Khmer gói bánh chuẩn bị tết (ảnh: Ngọc Diêu)

Với cộng đồng người Thái tại Long Phước- gồm khoảng 30 hộ đang sinh sống, ngày tết là dịp để mọi người ngồi lại với nhau, uống chén rượu mừng và chúc nhau những lời tốt đẹp. Ông Khuyền nói: “Chúng tôi mang nét văn hoá truyền thống vào Nam và duy trì hơn 30 năm nay. Ngày tết, chúng tôi sẽ đi đến tất cả các gia đình người Thái thăm, chúc nhau một năm mới tốt đẹp. Cả người Kinh quanh vùng chúng tôi cũng đến thăm hỏi, gửi lời chúc mừng. Đó cũng là cách chúng tôi duy trì tình đoàn kết trong cộng đồng dân tộc, địa phương mình”.

Với tinh thần trách nhiệm, mỗi dịp vui xuân đón tết, những người có uy tín đều vận động đồng bào ăn tết vui, bảo đảm an ninh trật tự; tăng cường truyền bá những nét đẹp văn hoá của cộng đồng, dân tộc mình với mọi người. Để những cái tết- dẫu chung hay riêng- đều mang đến những điều tích cực, khởi đầu một năm mới đầy may mắn.

Bài, ảnh: Vi Xuân
Thiết kế: Ngọc Trâm