Vitamin A là vi chất dinh dưỡng bảo vệ mắt, giúp trẻ tăng trưởng, tăng sức đề kháng (ảnh minh hoạ)

Vai trò của các vi chất dinh dưỡng

Có khoảng 90 vi chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, bao gồm các vitamin tan trong nước (như nhóm B, C); các vitamin tan trong chất béo (như A, D, E, K) và các chất khoáng sắt, kẽm, i-ốt, đồng, mangan, magiê...

Vitamin A: cần cho sự tăng trưởng, giúp sáng mắt, tăng cường hệ thống miễn dịch giúp phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng. Khi thiếu vitamin A sẽ gây quáng gà, khô mắt, loét giác mạc, thậm chí gây mù loà; chậm tăng trưởng; giảm sức đề kháng dẫn đến dễ bị các bệnh nhiễm trùng, tăng tỷ lệ bệnh tật và tử vong,...

Sắt: là chất khoáng quan trọng tham gia vào quá trình tạo máu và vận chuyển oxy tới não, một phần cấu trúc của bộ não cho nên khi trẻ bị thiếu sắt sẽ dẫn đến thiếu máu do thiếu sắt làm giảm phát triển thể chất, trí tuệ, giảm sức đề kháng của cơ thể đối với nhiễm trùng và giảm khả năng hoạt động thể lực. Sắt có nhiều trong gan, mề gà, lòng đỏ trứng gà, tim heo, mộc nhĩ, nấm hương.

Kẽm: thành phần của hơn 300 enzyme tham gia các hoạt động của cơ thể như: tăng hấp thu, tăng tổng hợp chất đạm, tăng cảm giác ngon miệng, tăng cường hệ thống miễn dịch, giúp trẻ tăng trưởng chiều cao. Khi thiếu kẽm sẽ làm cho trẻ bị biếng ăn, dễ bị nhiễm trùng. Kẽm có nhiều trong các loại thực phẩm: sò, củ cải, đậu Hà Lan, đậu nành, lòng đỏ trứng gà.

I-ốt: chất cần thiết để tuyến giáp tổng hợp hoóc môn tăng trưởng, giúp cho sự tăng trưởng của cơ thể, sự hình thành và phát triển của não. Trẻ thiếu i-ốt từ trong bào thai sẽ bị tổn thương não nặng nề như đần độn và các khuyết tật thần kinh khác. Trẻ thiếu i-ốt ở giai đoạn não phát triển nhanh, đặc biệt là dưới 2 tuổi, cũng gây hậu quả nặng nề. Trẻ em tuổi học đường nếu bị thiếu i-ốt sẽ giảm chỉ số thông minh, thành tích học tập giảm.

Vitamin C: chất có tác dụng giúp cho cơ thể chống oxy hoá rất tốt, nó tham gia vào nhiều hoạt động sống quan trọng của cơ thể như quá trình hình thành collagen, kích thích ruột non hấp thụ sắt. Nếu thiếu vitamin C sẽ dẫn đến hiện tượng sưng nướu răng, dễ chảy máu, dễ mắc bệnh, trẻ mệt mỏi khi hoạt động. Vitamin C có nhiều trong: cam, quýt, bưởi, ổi chín, rau cải, rau muống, rau ngót, cà chua...

Vitamin D và canxi: có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành, phát triển xương và răng. Thiếu vitamin D và canxi sẽ làm cho trẻ chậm mọc răng, chậm phát triển chiều cao, ngủ không yên giấc, ra nhiều mồ hôi trộm, nhất là mồ hôi ở đầu. Canxi có nhiều trong: sữa, tôm, cua, trai, ốc. Vitamin D được cung cấp chủ yếu qua việc tiếp xúc với ánh nắng và các thực phẩm như: dầu cá, trứng, gan.

Vitamin nhóm B: có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hoá năng lượng, tạo máu và hỗ trợ hệ thần kinh khoẻ mạnh. Khi thiếu vitamin nhóm B sẽ dẫn đến phù, da tay chân nóng và dễ viêm, rối loạn tiêu hoá, chán ăn, tinh thần không phấn chấn. Vitamin nhóm B có nhiều trong gạo, các loại đậu, thịt gà, rau lá xanh thẫm, chuối, sữa, pho mát.

Một nghiên cứu tại Mỹ đã chỉ ra, trẻ được bổ sung đủ kẽm có thể giảm được 18% tỷ lệ các bé bị tiêu chảy, 41% bị viêm phổi và giảm tỷ lệ tử vong lên đến 50%. Vitamin, chất khoáng có nhiều vai trò sinh học, tham gia các quá trình chuyển hoá trong cơ thể. Chất khoáng là thành phần quan trọng cấu tạo nên cơ thể, canxi, photpho là thành phần chính của xương và răng. Chất khoáng có nhiều tác dụng trong các chức phận sinh lý và chuyển hoá của cơ thể, duy trì áp lực thẩm thấu. Ăn thiếu chất khoáng sẽ sinh ra nhiều bệnh.

Theo điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia, trẻ em Việt Nam từ 6 tháng đến 12 tuổi thiếu vi chất nghiêm trọng. Có hơn 50% trẻ em thiếu hụt các vi chất như vitamin A, B1, C, D và sắt trong khẩu phần ăn haằng ngày, điều đó cho thấy bữa ăn truyền thống chưa đáp ứng được nhu cầu của trẻ em trong giai đoạn phát triển rất nhanh. Có 3 bệnh do thiếu vi chất dinh dưỡng quan trọng đang tác động đến sức khoẻ cộng đồng là bướu cổ do thiếu I-ốt, thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt và khô mắt do thiếu vitamin A. Ngoài ra, hiện nay một vấn đề cũng cần quan tâm đó là bệnh còi xương do thiếu vitamin D, vì hậu quả của thiếu vi chất này sẽ ảnh hưởng đến tầm vóc của con người.

Khám dinh dưỡng đánh giá tăng trưởng và phát triển của bé.

Các nguồn cung cấp vi chất dinh dưỡng

Có 3 giải pháp chính để phòng, chống thiếu vi chất dinh dưỡng: Giải pháp ngắn hạn (bổ sung vi chất dinh dưỡng như uống vitamin A, viên sắt, dầu i-ốt…); giải pháp trung hạn (tăng cường vi chất vào thực phẩm); giải pháp dài hạn (đa dạng hoá bữa ăn, cải thiện toàn diện chất lượng bữa ăn của người dân).

Vi chất dinh dưỡng từ nguồn tổng hợp: bổ sung vi chất được coi là giải pháp ngắn hạn, khi mà tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng còn phổ biến hoặc trầm trọng, các vi chất dinh dưỡng được tổng hợp thành các chế phẩm để sử dụng bổ sung trực tiếp, như viên nang vitamin A liều cao để phòng chống thiếu vitamin A, điều trị khô mắt; viên sắt phòng, chống thiếu máu dinh dưỡng; dầu i-ốt để điều trị thiếu i-ốt, bướu cổ…

Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm có nghĩa là cho một loại vi chất nhất định hoặc một số loại vi chất vào trong một loại thực phẩm nào đó mà được nhiều người sử dụng nhất, tiêu thụ thường xuyên và thuận tiện. Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm giúp dự phòng thiếu vi chất dinh dưỡng thông qua bữa ăn hằng ngày.

Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm là biện pháp đơn giản, có hiệu quả, dễ đạt độ bao phủ cao và có tính bền vững để cung cấp vi chất dinh dưỡng trong bữa ăn hằng ngày nếu tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng là phổ biến trong cộng đồng.

Phòng, chống thiếu vi chất dinh dưỡng, chủ động và an toàn nhất là thông qua nguồn thực phẩm để bổ sung vitamin và các khoáng chất trong từng bữa ăn, các nhà dinh dưỡng đã khuyến cáo bữa ăn cần đa dạng, phối hợp nhiều loại từ 4 nhóm thực phẩm và thường xuyên thay đổi ngay từ khi trẻ nhỏ mới bắt đầu ăn bổ sung (ăn giặm). Khuyến khích các bà mẹ cho con bú ngay sau sinh để trẻ bú được sữa non vì trong sữa non, hàm lượng vitamin A cao, giúp trẻ khoẻ, tăng sức đề kháng và chống được bệnh.

Trẻ nhỏ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu vì sữa mẹ là nguồn thực phẩm tự nhiên có đủ vi chất dinh dưỡng, đáp ứng được nhu cầu của trẻ. Hiện nay, để phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng, các bà mẹ cũng nên biết và cần lựa chọn các loại thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng như bánh quy bổ sung canxi, sắt, đường bổ sung vitamin A, bột ăn giặm bổ sung vitamin và khoáng chất...

Cho trẻ từ 6-60 tháng tuổi uống vitamin A giúp sáng mắt, tăng cường hệ thống miễn dịch, giúp phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng.

Căn cứ vào nguồn gốc thực phẩm, ta có thể chia ra 2 làm loại là thực phẩm có nguồn gốc thực vật và thực phẩm có nguồn gốc động vật.

Nguồn động vật: Vitamin A có nhiều trong các loại gan động vật, lòng đỏ trứng, các loại thịt có màu đỏ có nhiều chất sắt, trong 100g thịt gà có 120 mcg vitamin A; trong 100g gan lợn có 6000 mcg vitamiA; trong 100g cá trê có 93 mcg vitamin A; trong 100g lòng đỏ trứng gà có 960 mcg vitamin A…). Thức ăn nhiều kẽm là tôm đồng, lươn, hàu, sò, gan lợn, sữa, thịt bò, lòng đỏ trứng, cá… Với trẻ nhũ nhi, để có đủ kẽm, nên cố gắng cho bú sữa mẹ vì kẽm trong sữa mẹ dễ hấp thu hơn nhiều so với sữa bò.

Nguồn thực vật: Beta-caroten (tiền chất của Vitamin A) có nhiều trong rau, quả có màu vàng, đỏ (như cà rốt, cà chua, bí đỏ, cam, xoài, đu đủ, dưa hấu…) và các loại rau có lá xanh sẫm (như rau muống, rau ngót, cải bó xôi, xúp lơ xanh…), trong các loại rau màu xanh sẫm này còn có nhiều chất sắt và vitamin C.

Hàm lượng vitamin C cao này sẽ giúp cho việc hấp thu sắt tốt hơn. Các loại quả khác giàu vitamin C giúp nâng cao sức đề kháng và cung cấp nước cho trẻ như bưởi, táo, lê… đậu nành, các hạt có dầu (hạnh nhân, hạt điều, lạc...), đậu xanh nảy mầm cũng nhiều kẽm và dễ hấp thu.

Để bổ sung vi chất dinh dưỡng đầy đủ và đúng cách cho trẻ, nên cho trẻ ăn đa dạng các loại thực phẩm trong bữa ăn hằng ngày. Chú ý những vi chất quan trọng cho trẻ: vitamin A, vitamin D, vitamin C, vitamin nhóm B, canxi, sắt, đặc biệt là kẽm.

Chọn thực phẩm tươi ngon, không chế biến thức ăn quá kỹ sẽ làm mất vitamin và khoáng chất trong thực phẩm. Bổ sung bữa ăn phụ cho trẻ qua những loại hoa quả hay bánh giàu vi chất và kẽm giúp bổ sung vi chất dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ.

Đình Tiến