Đối với các loại phân chuồng, phân xanh, các phế phụ phẩm trong sản xuất nông nghiệp và phân rác trước khi bón cần chế biến cho hoai mục. Cách chế biến đơn giản là ủ (tạo điều kiện tối ưu cho các vi sinh vật (VSV) hoạt động). Có các phương pháp phổ biến sau:

Phương pháp ủ nóng

Ủ nóng để có nhiệt độ cao cho VSV phát triển nhanh, vi khuẩn háo khí chiếm ưu thế, tốc độ phân giải chất hữu cơ nhanh. Phải để cho đống phân xốp, đủ độ ẩm và thoáng (đủ oxy). Phân chuồng xếp thành đống cao khoảng 2m theo từng lớp dày 20 – 30cm, không nén chặt. Mỗi lớp rải một ít vôi và super lân với tỷ lệ vôi và lân khoảng 2 - 3% lượng phân. Dùng bùn nhão trát kín bề mặt đống phân.

Hàng ngày tưới nước cho đủ ẩm. Sau 4 – 5 ngày, nhiệt độ trong đống phân có thể lên đến 60 – 700C, do hoạt động của VSV. Nhiệt độ cao này còn diệt được hạt cỏ dại và VSV gây bệnh có trong phân. Thời gian ủ ngắn, chỉ khoảng 30 – 40 ngày là phân đủ hoai mục, có thể dùng bón được. Nhược điểm của cách ủ này là làm mất đi một lượng đạm.

Phương pháp ủ nguội

Cách xếp lớp phân giống như ủ nóng, nhưng có khác là phân được nén chặt từng lớp và không trát bùn kín, chỉ phủ lớp đất bột khô để không khí thoát ra dễ dàng. Nhiệt độ trong đống phân chỉ khoảng 30 – 400C. Thời gian ủ lâu, khoảng 5 – 6 tháng mới sử dụng. Phương pháp này có ưu điểm là ít mất đạm, chất lượng phân tốt, nhưng cỏ dại và nấm bệnh không diệt được triệt để như ủ nóng, do chưa đạt được nhiệt độ trên 650C.

Phương pháp ủ hỗn hợp (ủ nóng trước, ủ nguội sau)

Cách làm là ủ nóng khoảng 1 – 2 tuần lễ, sau khi nhiệt độ đống phân đã lên cao (đạt được từ 60 – 700C) thì nén chặt và bỏ bớt bùn trát bên ngoài. Nếu đống phân sau ủ nóng còn thấp có thể cho tiếp lớp phân tươi khác lên trên rồi trát bùn kín. Như vậy phần phân dưới bị nén lại chuyển sang chế độ ủ nguội, còn phần trên là chế độ ủ nóng.

Tùy thời gian cần sử dụng phân mà bà con chọn cách ủ phù hợp và nâng cao chất lượng của phân.

Sản xuất từ phân rác, cách ủ có khác hơn. Chọn nơi đất cao không ngập nước, đào hố sâu 1 – 1,5m, rộng 2 – 3m, nện chặt đáy và thành hố, rác xếp vào hố thành từng lớp dày 40 – 50cm, giữa mỗi lớp rắc một ít chất phụ trợ cho VSV phát triển (như phân chuồng hoặc phân vi sinh, vôi, lân). Đống phân cao hơn mặt hố thì trát bùn kín và tưới nước, đủ ẩm. Sau khoảng 10 ngày, kiểm tra nhiệt độ, nếu cao quá 500C thì đảo phân nén chặt và trát bùn lại để hạn chế nhiệt độ tăng lên làm mất đạm.

Theo TS. Nguyễn Đăng Nghĩa - Dân Việt