Đầu bẹp, 4 chân, mỗi chân 5 ngón, tạo thành hình chân vịt, da sần sùi, có vẩy nhỏ hình  tròn hoặc nhiều cạnh, nhiều màu có thể xanh lá mạ, xanh rêu, xanh nhạt hay đỏ nâu, nhạt thay đổi tùy theo cảnh vật xung quanh để nó có thể lẩn tránh khi ở trên cây.

Đuôi tắc kè là bộ phận quý nhất của con vật, khi tổn thương có thể mọc lại. Bộ phận dùng làm thuốc: cả con đã chế biến bằng cách nhúng nước sôi hoặc dùng rượu làm sạch lông, vẩy, loại bỏ phủ tạng, đầu (chặt từ sau hai u mắt) và bàn chân. Có thể dùng tươi hay tẩm rượu nướng vàng.

Dược liệu vị mặn, tính ấm; quy vào hai kinh phế, thận. Tác dụng bổ phế khí, ích tinh huyết, bổ thận dương dùng trị các bệnh hen suyễn lâu ngày, hư lao, ho ra máu, các chứng lưng đau, gối mỏi, tai ù, sinh lý kém, liệt dương, di tinh,  các trường hợp suy nhược thần kinh, tinh thần mệt mỏi, suy nhược cơ thể.

Sau đây là một số bài thuốc điển hình:

Người cao tuổi thể trạng hư yếu, suyễn gấp đoản hơi, so vai để thở, đàm khò khè, lưng lạnh sợ rét nặng hoặc sau khi đàm suyễn đã dịu cần phải ôn thận, nạp khí, hóa đàm, lợi phế, bình suyễn, chỉ khái:

Dùng bài: cáp giới 1 đôi, câu kỳ tử 12g, sa uyển tử 12g, tiền hồ 9g, trầm hương 2g, nữ trinh tử 12g, thỏ ty tử 12g, hạnh nhân 12g, tử uyển 9g. Tán bột hòa nước ấm uống mỗi lần 8g, ngày 2-3 lần.

Nếu kiêm chứng chân tay lạnh, thể trạng hàn quá nặng thì dùng Hạ thị suyễn chứng phương để ôn thận, nạp khí, hóa đàm, bình suyễn:

Dùng bài: cáp giới 1 đôi, trầm hương 6g, nhân sâm 15g, cam thảo 6g, trần bì 6g, phục linh 10g, tang bạch bì 10g. Tán thành bột hòa nước chín uống, mỗi lần 8g.

Người cao tuổi mắc chứng suyễn khái nếu kiêm chứng lưỡi tối tía, môi tái thuộc dương hư huyết trệ:

Dùng bài: cáp giới, nhân sâm, tam thất, xuyên bối, đông trùng hạ thảo lượng bằng nhau. Tán bột ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 2g.

Trợ dương, ích khí, hành ứ, thông mạch, bồi bổ cơ thể:

Dùng bài: cáp giới một đôi, nhân sâm 60g, rượu trắng 500ml, ngâm 30 ngày trở lên, mỗi lần uống 10-15ml, ngày 2 lần.

Chữa tà khí ở vùng phế, trong ngực tích huyết gây đau, mất tiếng, ho lâu ngày mất tiếng:

Dùng bài: cáp giới 1 đôi, sinh địa hoàng 80g, a giao 40g, kha tử 60 g, mạch môn đông 80g, tế tân 30g, cam thảo 40g, hoàn viên bằng quả táo mỗi lần uống 1 viên, ngâm cho tan ra trước bữa ăn.

Chữa chứng khái suyễn lâu ngày, đờm đặc vàng, ho ra mủ lẫn máu ngực bồn chồn, nóng, người gầy yếu, mạch phù hư hoặc lâu ngày thành phế nuy, phải bổ khí thanh phế, chỉ khái, bình suyễn:

Dùng bài: cáp giới 1 đôi, hạnh nhân 500g, cam thảo 500g, nhân sâm 200g, phục linh, bối mẫu, tang bì, tri mẫu đều 200g, sao giòn, tán mịn, ngày 3 lần, mỗi lần 15g với nước chín.

Trường hợp suy nhược cơ thể, sinh lý yếu, liệt dương, di tinh, tiểu tiện nhiều lần, ngũ canh tả do thận dương hư:

Dùng bài: cáp giới 1 đôi, nhân sâm, ngũ vị tử 60g, hồ đào nhục 80g hoặc ba kích 60g, phục linh 40g, bạch truật 60g làm bột uống ngày 2-3 lần, mỗi lần 15g.

DS. Phạm Minh Dương (SKĐS)