Trên đất nước Việt Nam của chúng ta có 54 dân tộc
anh em cùng chung sống. Mỗi dân tộc đều có những phong tục, tập quán mang những
nét độc đáo, đặc sắc rất riêng. Bạn đã từng nghe nói đến lễ bỏ mả (ở Tây
Nguyên), Chợ tình (ở Khau Vai - Hà Giang)… Chúng tôi muốn giới thiệu với bạn một
phong tục rất đặc trưng của người Dao Tiền ở vùng núi Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ:
tục "cạy cửa ngủ thăm".
Bản Cỏi, thuộc xã Xuân Sơn
thuộc huyện vùng cao Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ, nằm tựa lưng vào núi. Một bên
giáp huyện Đà Bắc (tỉnh Hòa Bình), phía bên kia giáp với huyện Phù Yên (tỉnh Sơn
La). Bản Cỏi được bao quanh bởi suối và núi non hùng vĩ. Nơi đây tập trung các
dân tộc Dao, Mường… sinh sống. Cả bản có 66 hộ dân với 350 nhân khẩu.
Theo sự giải thích của người
dân nơi đây, "ngủ thăm" có nghĩa là con trai, con gái đến tuổi trưởng thành đều
có thể "cạy cửa ngủ thăm" nhà nhau. Tuy nhiên, theo phong tục và quy định riêng
của người Dao và người Mường từ bao đời nay, chỉ có con trai người Mường mới
được lấy vợ người Dao, còn con trai người Dao không được lấy gái Mường.
Các cô gái đến tuổi trưởng
thành, ban ngày đi làm các công việc đồng áng, tối đến đốt một ngọn đèn, buông
màn sớm và nằm trong đó. Các chàng trai có nhu cầu tìm hiểu người con gái mình
sẽ lấy làm vợ, có thể tìm đến để ngủ thăm. Nếu đèn trong buồng cô gái còn sáng,
nghĩa là chưa có ai đến ngủ thăm, chàng trai phải tự cạy cửa để vào nhà. Chàng
trai có thể nằm xuống bên cạnh cô gái, cô gái sẽ tắt hoặc vặn nhỏ ngọn đèn. Hai
người chỉ trò chuyện, tâm sự mà không được chạm vào người nhau. Sau một thời
gian tìm hiểu, cô gái có quyền quyết định cho chàng trai đó "ngủ thật" hay
không. Nhưng trước khi đi đến "ngủ thật", cả hai đều phải thưa với bố mẹ để bố
mẹ xem có hợp tuổi không. Nếu hợp tuổi, hai bên gia đình sẽ cho phép đôi bạn trẻ
ngủ thật với nhau.
Khi thời gian ngủ thật bắt
đầu, cũng là lúc chàng trai phải đến làm công cho gia đình cô gái. Cứ ngày đi
làm cùng gia đình, tối về ngủ với cô gái mình có ý định tìm hiểu. Trong thời
gian này, chàng trai không được về nhà mình, muốn về phải được gia đình cô gái
cho phép. Nếu cô gái không thích chàng trai nữa thì cô gái sẽ gói quần áo cùng
với một gói cơm nắm cho vào địu và bảo với chàng trai rằng: "Anh cứ về thôi!",
như thế có nghĩa là cô gái đã từ chối. Hoặc cũng có khi cô gái bảo: "Hôm qua, em
nằm mơ thấy ác mộng", đó cũng là một cách từ chối…
Nếu bạn là người Kinh, bạn vẫn
có thể "ngủ thăm" ở bất kỳ nhà một cô gái nào bạn thích, miễn là cô gái ấy chưa
có ai đến ngủ thật; và phải nhớ là bạn không được làm một điều gì "thiếu trong
sạch" khi muốn thử cái phong tục diễm tình nguyên sơ rất độc đáo này. Cũng có
khi gặp phải trường hợp cô gái để cho hai người con trai đến ngủ thăm nằm ở hai
bên mình. Phong tục của họ cho phép như thế! Trong trường hợp này, cả hai chàng
trai cùng tâm sự với cô gái, ai nói giỏi hơn thì người đó thắng.
K.D (st)