Kể từ ca nhiễm đầu tiên được phát hiện tại TP. Hồ Chí Minh (năm 1990), cả nước hiện có khoảng 267.000 người đang sống chung với HIV. Sau hơn 35 năm, bên cạnh những nỗ lực trong biện pháp dự phòng, chẩn đoán, điều trị và chăm sóc HIV hiệu quả, Việt Nam đã giúp 97% người sử dụng tránh được nguy cơ lây nhiễm HIV, là quốc gia dẫn đầu khu vực châu Á - Thái Bình Dương về số người được điều trị PrEP. Việt Nam đang hướng đến chấm dứt dịch bệnh AIDS trước năm 2030.

Đối tượng MSM nhiễm HIV chiếm tỷ lệ cao

Theo Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), trong 9 tháng đầu năm 2024, cả nước ghi nhận 11.421 trường hợp phát hiện mới HIV dương tính, 1.263 trường hợp tử vong. Trong số người mới phát hiện nhiễm HIV đầu năm đến nay, có 82,9% là nam giới, độ tuổi chủ yếu từ 15-29 (40%) và 30-39 (27,3%), đối tượng chiếm tỷ lệ cao nhất là nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) với 42,2%.

Đánh giá của chuyên gia Cục Phòng chống HIV/AIDS, hình thái lây nhiễm HIV tại Việt Nam từ năm 2010 đến nay có sự thay đổi rõ rệt, nhưng đường tình dục trở thành đường lây chính của HIV. Cụ thể, trong số những người nhiễm HIV mới phát hiện, tỷ lệ người nhiễm HIV qua đường máu giảm từ 47,5% xuống còn 6,5% trong khi tỷ lệ người nhiễm HIV qua đường tình dục trở thành đường lây chính, kết quả này được ghi nhận qua giám sát mới nhất, tăng từ 47,5% lên 70,8%.

Trong khi đó, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm MSM có xu hướng tăng rất nhanh trong thời gian qua, từ 7,4% năm 2016 lên 12,5% năm 2022. Các năm gần đây, nhóm MSM liên tục chiếm tỷ lệ cao trong số mới phát hiện hằng năm (trên 40%). Kết quả ước tính và dự báo cũng cho thấy MSM là nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam.

Theo đánh giá của UBND tỉnh, hiện tại, dịch HIV/AIDS Tây Ninh là dịch tập trung. Người nhiễm HIV chủ yếu là nam giới và có xu hướng trẻ hoá, đường lây chủ yếu qua quan hệ tình dục. Hành vi nguy cơ của các nhóm nguy cơ cao ngày càng phức tạp như sử dụng ma tuý tổng hợp, sử dụng chemsex, quan hệ tình dục tập thể…; khả năng tiếp cận triển khai can thiệp khó; có sự gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm MSM, đặc biệt MSM trẻ tuổi 15-29, chủ yếu lây truyền qua tình dục không an toàn. Giai đoạn 2021-2024, số người nhiễm HIV phát hiện mới có xu hướng giảm, từ 476 xuống còn 237 người.

Thống kê năm 2024, số người nhiễm HIV phát hiện mới tập trung cao nhất ở thị xã Hoà Thành, TP. Tây Ninh, thấp nhất ở huyện Bến Cầu. Do đó, trong thời gian tới, cần tập trung đấy mạnh các hoạt động truyền thông, can thiệp giảm hại trong nhóm MSM, nhằm giảm lây nhiễm HIV trong nhóm này.

Mở rộng độ bao phủ chăm sóc và điều trị ARV

Trên địa bàn tỉnh Tây Ninh có 2 cơ sở điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone tại huyện Gò Dầu và TP. Tây Ninh; 1 điểm cấp phát thuốc tại Trạm Y tế xã Thạnh Bình (huyện Tân Biên); 5 Phòng xét nghiệm khẳng định HIV và 1 tổ chức xã hội tham gia cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS (Công ty TNHH Xã hội Tây Ninh Pride- TP. Tây Ninh).

Theo đánh giá, giai đoạn 2021-2024, số bệnh nhân tham gia điều trị ARV tại Tây Ninh tăng dần từ năm 2021 là 2.590 đến năm 2024 là 3.802 người, số bệnh nhân mới đăng ký điều trị ARV dao động từ 491-289 bệnh nhân. Trong đó, ghi nhận cao nhất vào năm 2021, số bệnh nhân mới đăng ký điều trị là 491 người.

Đến 31.12.2024, có 3.802 bệnh nhân HIV/AIDS đang được điều trị bằng thuốc ARV tại 5 cơ sở điều trị HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh, đạt trên 90% số người nhiễm HIV được phát hiện; 3.118 bệnh nhân được làm xét nghiệm tải lượng virus và có 3.052 người đạt tải lượng vi rút dưới ngưỡng ức chế, đạt 97,88%. Điều đáng mừng, ít có trường hợp bệnh nhân bỏ trị, đa số áp dụng điều trị ARV ngay sau khi phát hiện HIV dương tính và đều đang thực hiện tốt phác đồ điều trị, sức khoẻ tốt.

Theo Bộ Y tế, năm 2024, toàn quốc có gần 48.000 người tham gia điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế, gần 70.000 người được điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

Bảo đảm mục tiêu 95-95-95

Việc khẳng định chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 không có nghĩa là hết bệnh AIDS, mà là khống chế tỷ lệ bệnh nhân xuống dưới 1.000 trường hợp/năm. Tỷ lệ người nhiễm HIV tử vong liên quan đến AIDS nhỏ hơn 1/100.000 dân. Tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con nhỏ hơn 2%.

Năm 2024, tỉnh Tây Ninh đã không ngừng nỗ lực triển khai nhiều giải pháp, bảo đảm mục tiêu 95-95-95. Cụ thể, mục tiêu 1 (95% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm của mình), đạt 92,7% (4.172/4.500); mục tiêu 2 (95% người được chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng HIV), đạt 91,1% (3.802/4.172) và mục tiêu 3 (95% người nhiễm HIV đã được điều trị bằng thuốc kháng HIV kiểm soát được tải lượng virus ở mức thấp (dưới ngưỡng ức chế <1000cps), đạt 97,88% (3.052/3.118).

Tuy nhiên, tỉnh vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Trong bối cảnh nguồn viện trợ quốc tế cho phòng, chống HIV/AIDS ngày càng cắt giảm nhanh, nguồn lực địa phương phải bảo đảm… Do đó, để thực hiện Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, UBND tỉnh xác định rõ những nguy cơ, khó khăn, thách thức, trên cơ sở đó có những giải pháp kịp thời, hiệu quả, bảo đảm đáp ứng bền vững.

Theo đó, xác định công tác phòng, chống HIV/AIDS là một nội dung trong chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đơn vị; là một tiêu chí để đánh giá hoạt động của tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể, đảng viên trong xây dựng tổ dân phố, ấp, xã gia đình văn hoá.

Định kỳ rà soát bổ sung chương trình, quy chế, kế hoạch phối hợp liên ngành trong phòng, chống HIV/AIDS theo hướng đồng bộ, thống nhất với công tác phòng, chống ma tuý, mại dâm. Huy động cả hệ thống chính trị, toàn xã hội tham gia vào công tác phòng, chống HIV/AIDS; vận động sự tham gia của cộng đồng người nhiễm HIV để kết nối những người nhiễm HIV khác đến với các dịch vụ chăm sóc và điều trị, kết nối những người có nguy cơ cao tiếp cận với các dịch vụ dự phòng; tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng thông tin, tuyên truyền, giáo dục, nhất là chống kỳ thị, phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS; bảo đảm sự công bằng và bình đẳng trong các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS.

Tâm Giang