Khúc sông Gianh
chạy qua xã Phù Hoá, Quảng Trạch, Quảng Bình dài chừng bốn cây số. Đây là vùng
giao thoa giữa nước lợ và nước ngọt. Vùng giao thoa này sinh ra một loài hến bé
nhỏ, dân gian gọi là chắt chắt.
Hằng năm, vào
cuối tháng Hai đầu tháng Ba âm lịch, sau một cơn mưa giông, nước ngọt đầu nguồn
sông đổ về đây, gặp làn nước lợ từ dưới cửa biển dâng lên. Khí trời se lạnh,
không gian khoáng đạt, hai làn nước trai tráng và nữ nhi ấy chảy oà vào nhau,
tan trong nhau, nồng nhiệt trong nhau như một cuộc hoan lạc vĩ đại của sông
nước, để rồi sinh ra hàng triệu hàng triệu triệu con chắt chắt nhỏ li ti.
Muốn ăn con chắt
chắt cũng kỳ công lắm. Chắt chắt cào được đem xa (rửa) thật kỹ vài ba nước, để
cho ráo rồi đun xoong nước thật sôi mới thả vào, bỏ ít muối hạt, dùng bó đũa
đánh nhiều lần để gạt nhân sang xoong khác. Bị nước nóng, vỏ chắt chắt nở ra,
mặt rời vỏ, nổi lên theo nước sang xoong khác. Cứ gạn qua gạn về cho hết mặt thì
thôi. Nước chắt chắt sau khi nấu xong có thể làm canh chan ăn ngay với cơm, thêm
chút muối ớt, gừng, cảm giác ngọt lịm.
Chắt chắt còn
được xào với mít non lá lốt. Xưa nay, món này dành cho người nghèo. Mít non gọt
vỏ, băm nhỏ, thêm một ít lá lốt thái mịn trộn đều xào với chắt chắt. Món này bây
giờ được bán ở quán nhậu cũng "hút" khách đáo để vì nó được được dân nhậu phong
là "đệ nhất dinh dưỡng" và "đệ nhất sạch"...
Người thích ăn
kiểu thông thường thì có thêm ít rau muống hay rau tập tàng thái nhỏ đun vừa
chín tới, chan với cơm hoặc bắp rang để ăn. Còn nhân chắt chắt nếu ăn bình
thường thì đổ lẫn canh, nếu muốn làm món nhậu thì vớt ra cho vào chảo, bỏ ít
dầu, gia vị xào lên, đem xúc bánh tráng, cam đoan ăn mệt nghỉ, còn ăn được chừng
nào thì còn thèm chừng ấy. Món này hiện được các quán nhậu bình dân khai thác
làm đồ nhậu vừa rẻ, vừa hút thực khách.
Lấy bánh đa xúc
vào dĩa chắt chắt, dùng đũa gắp một ngọn rau thơm để lên trên và đưa vào miệng.
Từ từ nhai để tận hưởng cái giòn tan của bánh đa, cái hương thơm đượm vị phù sa
của vừng, cái ngầy ngậy của chắt chắt, trong một chút cay của ớt, một chút chua
của cà, một chút nồng của tiêu, một chút thơm của hành tạo thành một hương vị
thật khó quên.
K.D (st)