Nằm khiêm tốn giữa vùng đất Hoà Thành, Bàu Ếch (xã Trường Tây) là một xóm nhỏ của đồng bào Khmer, lưu giữ những dấu ấn văn hoá truyền thống độc đáo. Đây cũng là điểm sáng trong đề án phát triển du lịch cộng đồng. Hành trình đánh thức tiềm năng của nơi đây đang được khởi động, hứa hẹn mang lại những chuyển biến tích cực trong việc giữ gìn di sản và đồng hành phát triển kinh tế của đồng bào Khmer.

Bà con Khmer ở Bàu Ếch giã cốm dẹp trong lễ Ok Om Bok.

Nơi hội tụ sắc màu văn hoá

Khi nói đến văn hoá Khmer ở Bàu Ếch, đầu tiên phải nhắc đến điệu múa trống Chhay-dăm, được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể cấp quốc gia năm 2014. Đây là điệu múa đặc sắc, gắn liền với lịch sử, tâm linh của đồng bào Khmer, được hình thành và lưu truyền trong quá trình lao động và sinh hoạt cộng đồng.

Những nghệ nhân múa trống Chhay-dăm luôn khiến người xem mãn nhãn với những động tác mạnh mẽ, dứt khoát, không kém phần uyển chuyển, linh hoạt. Đặc biệt, trống Chhay-dăm được làm từ thân cây mít, bịt da trâu, tạo ra âm thanh vừa vang vọng, vừa mạnh mẽ, truyền tải niềm tự hào và gắn kết những thế hệ nối tiếp.

Nghệ thuật múa trống Chhay-dăm không chỉ được biểu diễn trong các lễ hội truyền thống như Chol Chnam Thmay, Sene Dolta, Ok Om Bok mà còn xuất hiện trong các chương trình sinh hoạt cộng đồng của bà con trong phum, sóc.

Đặc biệt, đội múa trống Chhay-dăm ở ấp Trường An đã có cơ hội tham gia biểu diễn tại nhiều sân khấu lớn như Khu du lịch quốc gia núi Bà Đen, các liên hoan, hội thi nghệ thuật quần chúng cấp tỉnh, toàn quốc và khu vực, góp phần quảng bá và khẳng định nét đẹp văn hoá Khmer đặc sắc.

Cùng với múa trống, múa gáo dừa cũng là một nét văn hoá đặc sắc không kém phần độc đáo. Điệu múa gáo dừa được biểu diễn bằng cách gõ hai nửa gáo dừa vào nhau hoặc lên cơ thể tạo nên âm thanh vui tai, hoà quyện với động tác uyển chuyển của vũ công. Điệu múa này là linh hồn của các lễ hội lan toả niềm vui, sự hân hoan và tình đoàn kết cộng đồng.

Giữa không gian văn hoá đa sắc của người Khmer tại Bàu Ếch, nhạc Ngũ âm nổi bật như một điểm nhấn đặc biệt, là âm hưởng kết nối quá khứ với hiện tại, tâm linh với đời thường. Được cấu thành từ 5 bộ nhạc cụ gồm đồng, sắt, mộc, hơi và da, mỗi loại đều mang một sắc thái âm thanh riêng, hoà quyện tạo nên những giai điệu vừa thiêng liêng, vừa thân thuộc, khi  sâu lắng, lúc lại rộn ràng.

Bên cạnh nghệ thuật trình diễn, trang phục truyền thống của người Khmer cũng là nét văn hoá không thể không nhắc tới. Những bộ trang phục lễ hội được thiết kế vô cùng cầu kỳ, nhiều gam màu rực rỡ, trang trí tinh xảo với hạt cườm, kim sa lấp lánh. Đây là nét đẹp hình thức, thể hiện sâu sắc tính cách cần cù, chịu khó, tinh thần gắn kết cộng đồng và sự sáng tạo của đồng bào Khmer.

Văn hoá Khmer ở Bàu Ếch còn quyến rũ lòng người bằng ẩm thực tinh tế, đậm đà bản sắc dân tộc.

Mỗi dịp lễ, tết như Chol Chnam Thmay hay Sene Dolta, trên mâm cơm của người Khmer không thể thiếu món bún cá simlo. Từ những nguyên liệu dân dã như cá lóc, củ nghệ, mớ rau nhút, bông súng, kèo nèo…, bà con Khmer tinh tế kết hợp thêm hương vị củ ngải bún, mắm bồ hóc làm nên món bún đặc trưng của đồng bào.

Từ trái và lá thốt nốt, bà con kết hợp với nếp, đậu tạo nên những chiếc bánh bò, bánh tét thơm lựng. Dịp lễ Ok Om Bok, người già, trẻ nhỏ trong sóc tụ họp cùng nhau làm món cốm dẹp. Người rang nếp non, người giã cốm, người nhặt thóc…. rộn ràng cả xóm nhỏ.

“Chúng tôi tự hào về văn hoá của dân tộc Khmer mình. Ai cũng ráng giữ. Không có múa trống, bún cá, cốm dẹp thì không phải người Khmer nữa” - bà Cao Thị Diên, 70 tuổi, nói.

Nét văn hoá trong sinh hoạt hằng ngày của bà con Khmer sẽ là điểm nhấn thu hút du khách.

Bảo tồn để phát triển

Những giá trị văn hoá đặc sắc của đồng bào Khmer Bàu Ếch là tài sản quý giá cần được bảo tồn và mang trong mình tiềm năng to lớn để phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương. Nhận thức được điều này, Phòng Văn hoá và Thông tin thị xã Hoà Thành phối hợp cùng chính quyền xã Trường Tây đẩy mạnh công tác bảo tồn, quảng bá, phát huy các giá trị văn hoá trên.

Đặc biệt, năm 2024, chương trình tuyên truyền bảo vệ và phát huy di sản văn hoá phi vật thể quốc gia múa trống Chhay-dăm đã nhận được sự hưởng ứng tích cực từ cộng đồng.

Hiện nay, tại Nhà văn hoá dân tộc Khmer ở ấp Trường An, những lớp truyền dạy múa trống Chhay-dăm được duy trì đều đặn với hơn 50 học viên tham gia. Hoạt động này không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hoá mà còn tạo điều kiện để thế hệ trẻ tiếp nối truyền thống quý giá của cha ông.

Bà Cao Thị Phola- người đã có nhiều năm tâm huyết giữ gìn và truyền dạy âm nhạc Ngũ âm cho thế hệ trẻ tại ấp Trường An cho biết: “Chúng tôi mở lớp dạy nhạc Ngũ âm không chỉ mong các cháu biết được nét đẹp văn hoá Khmer, mà còn muốn thế hệ trẻ có thể tự hào, chủ động gìn giữ và lan toả những giá trị truyền thống quý báu này”.

Bà Cao Thị PhoLa- người có uy tín của đồng bào Khmer ở Trường Tây (bìa phải) hướng dẫn các bạn trẻ gói bánh tét thốt nốt.

Các chương trình, dự án nhằm bảo tồn và khai thác giá trị văn hoá Khmer thông qua các hoạt động du lịch cộng đồng đang được địa phương thực hiện. Trong đó, những dự án như nâng cấp cơ sở vật chất cho Nhà văn hoá dân tộc Khmer, tổ chức các phiên chợ cuối tuần tại Bàu Ếch, giới thiệu ẩm thực, múa và âm nhạc Khmer đang từng bước thu hút du khách. Đây là cách quảng bá nét đẹp văn hoá dân tộc, giúp cải thiện đời sống kinh tế, nâng cao nhận thức về giá trị văn hoá truyền thống của cộng đồng người Khmer tại địa phương.

Những nỗ lực bảo tồn và khai thác giá trị văn hoá Khmer đang dần tạo nên một thương hiệu du lịch cộng đồng đầy tiềm năng tại Tây Ninh. Những giá trị văn hoá đặc sắc của người Khmer tại Bàu Ếch, từ các loại hình nghệ thuật cho đến ẩm thực truyền thống hoàn toàn có thể trở thành các sản phẩm du lịch cộng đồng đặc sắc, hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Cụ thể là tiềm năng từ các tour trải nghiệm văn hoá, nơi du khách trực tiếp hoà mình vào các buổi biểu diễn, tự tay chế biến món ăn đặc trưng, thử mặc trang phục truyền thống Khmer hoặc tham gia vào các lớp học ngắn hạn về múa, chơi nhạc cụ…

Các hoạt động này không chỉ giúp quảng bá sâu rộng bản sắc văn hoá độc đáo của đồng bào Khmer mà còn tạo điều kiện để cộng đồng địa phương trực tiếp hưởng lợi từ du lịch, thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao chất lượng đời sống.

Khải Tường - Hoà Khang

(còn tiếp)