Điện Hòn Chén xưa có tên là
Hoàn Chén với ý nghĩa “trả lại chén ngọc”. Điện Hòn Chén không chỉ là một di
tích lịch sử và tôn giáo mà còn là một thắng cảnh, một điểm tham quan văn hoá
độc đáo.
Tương truyền ngày xưa vua
Minh Mạng trong một lần lên đây đã đánh rơi một chén ngọc xuống dòng sông Hương,
tưởng không cách gì lấy lại được thì bỗng nhiên một con rùa to bằng chiếc chiếu
nổi lên ngậm chén ngọc trả lại cho nhà vua. Song, trong các văn bằng sắc phong
chính thức của các vua Nguyễn, thì ngôi điện vẫn xuất hiện với tên chính thức
“Ngọc Trản Sơn Từ” (đền thờ ở núi Ngọc Trản). Đến thời Đồng Khánh ngôi điện mới
được đổi tên là Huệ Nam Điện, (ý là mang lại ân huệ cho vua nước Nam) và cũng
gắn với nhiều giai thoại khác nữa. Qua bao nhiêu năm tháng gắn với bao truyền
thuyết, dân gian vẫn gọi điện là Điện Hòn Chén. Điện nguyên là ngôi đền thờ nữ
thần Po Nagar (Nữ Thần Mẹ xứ sở) của người Chăm.
Điện Hòn Chén là một cụm di
tích gồm khoảng 10 công trình kiến trúc to nhỏ khác nhau đều nằm lưng chừng sườn
núi Ngọc Trản, hướng mặt ra sông Hương, ẩn mình dưới những cây cao bóng cả. Mặt
bằng của toàn bộ cụm di tích này không lớn lắm, công trình kiến trúc chính là
Minh Kính Đài tọa lạc ở giữa; bên phải là nhà Quan Cư, Trinh Cát Viện, Chùa
Thánh; bên trái là dinh Ngũ Hành, bàn thờ các quan, động thờ ông Hổ, am Ngoại
Cảnh. Sát mép bờ sông còn có am Thủy Phủ và nhiều bệ thờ, nhiều am nhỏ nằm rải
rác đó đây.
Minh Kính Đài chính là nơi
tổ chức tế lễ ở điện Hòn Chén, ngày xưa được triều đình quy định mỗi năm hai lần
vào thượng tuần tháng 3 và tháng 7 Âm lịch, có cả quan chức được cử về làm chủ
tế. Minh Kính Đài chia làm 3 cung, theo thứ tự từ cao xuống thấp là: Đệ nhất
cung (còn gọi là Thượng cung), nơi thờ Nữ thần Thiên Y A Na, Thánh mẫu Vân
Hương, ảnh vua Đồng Khánh và một số vị thần khác; Đệ nhị cung thờ hàng chục
tượng thần thánh khác nhau, là nơi bày biện các đồ thờ cúng để rước sắc trong
những dịp lễ lớn; Đệ tam cung thiết hương án, hai bên đặt trống, chuông, là chỗ
cử hành lễ, cũng là nơi khách thập phương dâng hương cúng bái. Minh Kính Đài là
một công trình kiến trúc tiêu biểu lấy hình ảnh con phụng để trang trí. Trên các
nóc nhà, hình phụng được thể hiện bằng nghệ thuật khảm sành sứ tinh xảo, khiến
du khách có cảm tưởng những con chim phụng như từ núi rừng tụ hội về đây, báo
hiệu những điềm lành cho mảnh đất thiêng liêng này.
Điện Hòn Chén là ngôi điện
duy nhất có một vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân xứ Huế
và đó cũng là ngôi điện duy nhất ở Huế có sự kết hợp giữa nghi thức cung đình và
tín ngưỡng dân gian; giữa lễ hội và đồng bóng. Đây cũng là nơi trang trí mỹ
thuật đạt đến đỉnh cao vào cuối thế kỷ 19. Điện Hòn Chén không chỉ là một di
tích lịch sử và tôn giáo mà còn là một thắng cảnh, một điểm tham quan văn hóa
độc đáo thu hút hàng ngàn khách tham quan, nhất là vào dịp Festival Huế và lễ
hội tháng 3 và tháng 7 Âm lịch hàng năm.
V.C (st)