Di tích tọa lạc tại số 101,
đường Trịnh Hoài Đức, phường 2, thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang. Đình Điều Hoà
là một công trình kiến trúc nghệ thuật có quy mô xây dựng lớn, mang đậm bản sắc
văn hoá dân tộc được thể hiện qua cấu trúc xây dựng và các mảng chạm khắc trang
trí bên trong.
Do nằm trong địa vực trung tâm
thành phố, giữa khu dân cư nên việc đi đến di tích bằng các phương tiện giao
thông đường bộ rất thuận tiện. Từ ngã ba Trung Lương trên Quốc lộ I, rẽ vào
đường Ấp Bắc chạy thẳng xuống đường Nguyễn Trãi, quẹo qua Hùng Vương chạy về
hướng Chợ Gạo, qua khỏi Cầu Quay rẽ trái vào đường Trịnh Hoài Đức khoảng 300m là
đến di tích.
Đây là nơi tập trung và bảo
tồn nhiều di sản văn hoá vật thể và phi vật thể của Tiền Giang. Hiện trong đình
còn lưu giữ, bảo quản các sưu tập lư, đỉnh đồng, sưu tập binh khí thờ, và nhiều
cổ vật gốm sứ của Trung Quốc thế kỷ XVIII - XIX. Đặc biệt là nghi thức hành lễ
cúng bái trong đình có từ các thế kỷ trước vẫn còn lưu lại cho đến nay.
Với phong cách kiến trúc nghệ
thuật thời nhà Nguyễn, đình Điều Hoà xứng đáng là di sản văn hoá quý hiếm của
nhân dân Tiền Giang nói riêng, và nhân dân cả nước nói chung.
Do có ý thức bảo quản gìn giữ
tốt và thường xuyên được nhân dân địa phương đóng góp tu bổ, nên ngày nay Đình
Điều Hoà rất khang trang, giữ nguyên được giá trị sử dụng ban đầu và còn nhiều
cổ vật quý hiếm có từ khi đình mới được thành lập vào thế kỷ XVIII. Đồng thời
cũng thu hút được nhiều khách tham quan lui tới nhất là các dịp cúng lệ Kỳ yên
hàng năm của đình (16-17-18 tháng 02 và 16-17-18 tháng 10 âm lịch)
Nhìn về tổng thể hiện trạng
xây dựng có lối như chử “thập” (+), nhưng theo hiện trạng cũ theo trục Bắc –
Nam , đình có cấu trúc theo lối chữ Tam (≡).
Trên mặt dựng của cổng có 3
chử Hán “Đình Điều Hoà”, phía sau trang trí một một bức tranh “Thất Hiền Quá
Hải”, bên dưới thân trụ cổng có đôi câu đối của ông Cao Xuân Dục viết tặng đình
khi về thăm đình vào năm Duy Tân thứ I. Nội dung:
“Tứ hải bổn đồng phùng
thuận trị
Nhất thôn phong hoá hảo
Điều Hoà ”
Qua cổng Tam quan là sân
kiểng, bên trái có bàn thờ Thần Nông, bởi vì nơi đây là ruộng tịch điền và bàn
thờ Thần Nông của thôn Điều Hoà có trước khi đình được dời về đây.
Bước lên bậc tam cấp bằng xi
măng là mặt dựng nhà võ qui. Mặt dựng hình tháp gồm hai tầng, trên đỉnh trang
trí hình “Lưỡng long tranh châu”, bốn góc mái của tầng một trang trí Tứ linh
bằng men xanh; góc mái tầng hai trang trí hình cánh én, cuối mái ngói trang trí
sứ men xanh hình cánh và gương sen. Trên mặt dựng tầng hai có 3 chữ Hán “Đình
Điều Hoà” đắp bằng xi măng; mặt dựng của tầng một là bảng hiệu Đình Điều Hoà
bằng chữ quốc ngữ. Vào trong chánh điện, gian giữa với các mảng chạm khắc bên
trên là “Long Phụng tranh châu”. Phía dưới là Bát tiên cởi thú; phía trên bao
lam là những khuôn chạm Tứ quý, Tứ linh, Mai Điểu, Tùng Lộc, Liên áp quả (vịt –
sen) và trên cùng là tấm hoành được sơn son thiếp vàng và chạm Tứ linh. Trên 2
cột là đôi liễng chạm 2 lớp câu đối có nội dung:
Miếu mạo nguy nga tân cựu tôn
ty triêm thánh đức
Oai linh hách diệu sỹ nông
công mãi mộc thần ân.
Trên 2 hàng cột 2 bên trang
trí hoành phi, bao lam chạm trổ sơn son thếp vàng với họa tiết trang trí Tứ quý,
Tứ linh, Mai Lan Cúc Trúc, hoa trái ...
Đặc biệt, ở hàng cột ngoài
cùng trong chánh điện, có đôi câu đối của Thượng Thư Cao Xuân Dục một lần ghé
qua đình đã đề tặng:
"Tứ hải bổn đồng phùng
thuận trị
Tóm lại, họa tiết và hoa văn
trang trí ở đình Điều Hoà hầu hết được lấy ra từ những hình tượng và điển tích
trong Nho giáo, Phật giáo và Tứ linh,Tứ quý và các vật tượng trưng với hàm ý,
cầu mong cho dân trong làng xóm được bình an; trong gia đạo được hạnh phúc; con
cháu giàu sang phú quý; thiên nhiên mưa thuận gió hoà, mọi sự vật được trường
tồn.
Trải qua hơn 200 năm tồn tại
và qua nhiều lần tu bổ, đình Điều Hoà vẫn còn giữ đuợc dáng vẻ ban đầu, trông
rất khang trang và còn sử dụng được lâu dài.
Những vị tiền bối có công khởi
dựng đình là các ông Nguyễn Văn Kiên, Nguyễn Văn Trước, Trương Văn Ân. Nhân dân
đã tôn thờ 3 vị tiền bối này là Tiền Hiền Cẩm Địa và Hậu Hiền Khai Khẩn, và đến
nay vẫn còn thờ ở trong đình.
Trước kia Đình Điều Hoà được
dùng làm trạm dừng chân của các quan lại dưới triều Nguyễn đi công tác ở địa
phương muốn nghỉ lại qua đêm hoặc chờ đò qua sông. Đồng thời đình còn là nơi thờ
cúng Thành Hoàng Bổn cảnh của nhân dân trong vùng. Đến giữa thế kỷ thứ XIX, đình
Điều Hoà được sử dụng với một chức năng duy nhất: thờ cúng Thành Hoàng và những
vị Tiền hiền. Nơi đây, hàng năm vào những ngày lễ hội Kỳ Yên ( 16-17-18 tháng 02
và 16-17-18 tháng 10 âm lịch) nhân dân đã đến cầu an cho sự yên bình của làng
xóm và tổ chức các hội thi làm bánh, đồ xôi, chưng nghi (bằng những loại trái
cây của địa phương). Hội đình kéo dài 3 ngày 3 đêm, mỗi đêm đều có rước đoàn hát
về hát bội các tuồng có nội dung phản ánh các điển tích Trung Quốc như: Lưu Kim
Đính giải giá Thọ Châu; San Hậu v.v... có hàng ngàn người đến cầu an và xem hát.
K.D (st)