Đến cuối thế kỷ 18, nghề đúc đồng ở đây đã phát đạt, sản xuất
được nhiều mặt hàng có giá trị. Nhà thơ Nguyễn Huy Lượng (? – 1808) đã viết:
“Lửa đóm ghen Ngũ Xã xây lò” (trong bài phú “Tụng Tây Hồ”). Câu ấy có nghĩa
là lửa đỏ thâu đêm suốt sáng của những lò đồng Ngũ Xã khiến lũ đom đóm phải
phát ghen.
|
Cổng đình Ngũ Xã |
Chính trong quá trình dựng làng lập nghiệp, những người dân
nơi đây đã xây ngôi đình thờ ông tổ sư nghề đúc đồng Minh Không. Ông tên
thật là Nguyễn Chí Thành (1066 – 1141) là nhà sư nổi tiếng thời Lý, người
làng Đàm Xá, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình, học trò của thiền sư Từ Đạo
Hạnh. Ông tu ở chùa Quốc Thanh và chùa Giao Thủy. Năm 1136, do chữa khỏi
bệnh cho vua Lý Thần Tông nên ông được phong là quốc sư và được ban thưởng
nhiều vàng bạc. Ông đem số vàng bạc ấy cho dựng chùa Quỳnh Lâm (Đông Triều,
Quảng Ninh) và đúc tượng Phật lớn đặt ở chùa này. Tượng Phật chùa Quỳnh Lâm
là một trong bốn đại khí của nước Nam thời Lý – Trần.
Đình Ngũ Xã được xây dựng vào năm 1796 và đã trải qua nhiều
lần trùng tu. Nhìn tổng thể, kiến trúc của đình theo kiểu chữ “đinh” khá bề
thế, có tường xây biệt lập với xung quanh. Phần cổng đình mới được làm lại
cách đây chưa lâu theo kiểu dáng nguyên gốc với hai cột cao to đắp hình đôi
nghê châu vào nhau. Nối hai cột này ở phía trên là một bức bình phong, phía
dưới là một bộ cửa gỗ tốt được chạm trổ công phu.
Bước vào nhà đại bái gồm năm gian, người xem bị choáng ngợp
về hệ thống cửa võng, hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng với nội dung ca
ngợi công đức của vị tổ nghề đúc đồng. Tòa ống muống được làm theo kiểu vì
kèo, bên ngoài là khu vực ban thờ, sập thờ, bên trong là cung cấm có tượng
thiền sư Minh Không bằng gỗ cao khoảng 1,7m. Đây là nơi linh thiêng nhất của
ngôi đình, nằm sâu bên trong hai cửa bên trái, bên phải được tạo tác theo
kiểu chấn song con tiện và bộ cửa giữa được chạm thủng đề tài tứ quý.
Hiện nay, đình Ngũ Xã còn lưu giữ được một quả chuông đồng,
ba đạo sắc phong từ năm Tự Đức thứ 3 (1850) đến năm Khải Định thứ 9 (1924).
Có thể thấy ở ngôi đình này giá trị lịch sử và giá trị kiến trúc nghệ thuật
đã hòa quện, đan xen vào nhau, khiến khách tham quan ngoài việc kính cẩn
thắp hương tưởng nhớ tổ nghề, còn cảm nhận được vẻ đẹp của di tích qua bàn
tay khéo léo và óc thẩm mĩ, sáng tạo của nghệ nhân thuở xưa.
|
Pho tượng đồng A-di-đà trong chùa Ngũ Xã |
Gần ngôi đình là chùa Ngũ Xã. Có thể nói chính pho tượng đồng
A-di-đà đặt giữa Phật điện đã đem lại danh tiếng cho ngôi chùa và cho cả
nghề đúc đồng Ngũ Xã. Pho tượng này được đúc trong những năm 1949 – 1952,
tính cả tòa sen 96 cánh thì tượng cao 5,5m, riêng tượng nặng hơn 12 tấn. Hai
nghệ nhân bậc thầy là cụ Nguyễn Phúc Hiếu tạo mẫu tượng, cụ thợ cả Nguyễn
Văn Tùng làm khuôn và tổng chỉ huy việc đúc tượng. Ngoài các đồ đồng do
những thiện nam tín nữ và khách thập phương cúng góp, nguyên liệu còn có
tượng Paul Bert ở vườn hoa Chí Linh, tượng Đầm xòe ở vườn hoa Cửa Nam. Việc
đúc thành công một pho tượng khổng lồ như trên là một tác phẩm nghệ thuật
đáng được trân trọng và giữ gìn cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Đình và chùa Ngũ Xã như một điểm nhấn giữa bán đảo xinh đẹp
bên hồ Trúc Bạch, đã trở thành một nơi du lịch hấp dẫn khách tham quan. Đến
với di tích này, du khách không chỉ tìm về cõi hư ảo của thế giới tâm linh,
mà còn để thấy một trong những nghề thủ công nổi tiếng của Thăng Long như
trong câu ca: Lĩnh hoa Yên Thái/ Đồ gốm Bát Tràng/
Thợ vàng Định Công/ Thợ đồng Ngũ Xã.
K.D (st)