Pho tượng Đức Ông chùa Bộc không được làm từ chất liệu gì quý báu hay đạt đến mức độ tinh xảo về nghệ thuật chạm khắc. Nhưng bản thân sự tồn tại của nó chứa đựng những điều bí ẩn thú vị.

Trong toà tam bảo ngôi chùa ngoài thờ phật thì có một ban thờ Đức Ông ở phía bên phải. Nhưng khác với thông thường, tượng Đức Ông ở đây không chỉ có một mà có đến 3 pho. Trong đó, tượng Đức Ông to hơn, ngồi cao hơn một bậc, ở bậc dưới có hai người ngồi. Trông toàn cảnh thấy như 3 người đang ngồi bàn việc. Đặc biệt, pho tượng Đức Ông ngồi trên lại đội mũ Xung thiên, một chân để trong hài một chân để ở ngoài dáng vẻ rất thoải mái. Ngài mặc áo ngoài có thêu rồng ẩn trong mây, lưng thắt đai trông rất oai nghiêm. Những chi tiết này là một sự bất thường so với tượng Đức Ông phổ biến ở các chùa thường chỉ có một pho và không mặc áo thêu rồng.

Sự bất thường ấy tưởng chừng chỉ là một sự sáng tạo trong cách bài trí thờ tự của chùa Bộc nhưng sự thực thì không phải vậy. Vào năm 1962, nhà nghiên cứu Trần Huy Bá đã phát hiện dòng chữ ở bệ gỗ phía sau pho tượng Bính Ngọ tạo Quang Trung tượng. Từ đó, những bí mật dần dần được hé lộ khi các nhà nghiên cứu tập trung tìm hiểu.

Căn cứ vào dòng chữ mới phát hiện phía sau bệ tượng cùng với những chi tiết khác, các nhà nghiên cứu phán đoán, pho tượng được tạc vào năm Bính Ngọ 1846. Tháng 5.1962, nhà sử học Trần Huy Liệu đã góp phần làm sáng tỏ về lai lịch của pho tượng đức ông ở chùa Bộc. Ông cũng khẳng định, pho tượng này chính là tạc vua Quang Trung cho nên mới có hai người hầu ngồi dưới.

Hơn 10 năm sau, trên báo Cứu Quốc, số tháng 2.1972, tác giả Đạm Duy kể ra một câu chuyện có phần rõ ràng hơn nữa rằng, chính ông Nguyễn Kiên, một võ tướng cai quản đội tượng binh Tây Sơn, sau trở thành nhà sư, tu ở chùa Bộc đã cho tạc tượng vua Quang Trung.

Sử sách còn lưu lại cho biết, sau khi triều Nguyễn lên nắm chính quyền đã trả thù những người đi theo Tây Sơn cực kỳ tàn khốc. Ngay đến Nguyễn Huệ đã chết mà cũng bị quật mồ. Những người đi theo Tây Sơn xưa kia, người sống thì bị truy sát, kẻ chết thì mồ mả không yên. Trong bối cảnh ấy, chỉ có liên quan đến người từng đi theo Tây Sơn cũng đã là tội lớn. Ấy vậy mà người dân ở nơi, một thời chiến địa Đống Đa lịch sử, vẫn dũng cảm thờ người anh hùng của dân tộc thì quả thật là dũng cảm và mưu trí.

Chùa Bộc hiện nằm trên con phố cùng tên của Hà Nội, cạnh học Viện Ngân Hàng. Ngôi chùa có tên chữ là Sùng Phúc Tự hoặc Thiên Phúc Tự. Theo những tài liệu để lại thì chùa đã được xây dựng từ thời hậu Lê, thế kỷ 17. Tuy nhiên ngày nay, ít ai còn biết đến cái tên khai sinh cũng như dáng dấp xưa của nó.

Người dân quen gọi chùa là Chùa Bộc, một cái tên nôm cho dễ nhớ và gần gũi với lối nói của cộng đồng. Tuy nhiên, không phải “nôm na” là không có ý nghĩa đâu. Cụ thể, năm 1789, Quang Trung hành quân thần tốc từ Nam ra Bắc đánh tan mấy chục vạn quân Thanh với chiến thắng Đống Đa lẫy lừng. Theo sử sách để lại, sau trận này, xác giặc ngổn ngang, la liệt khắp nơi, nhiều đến nỗi, khi chiến tranh kết thúc, người dân gom ại đắp thành mười mấy cái gò ở quanh khu vực. Trong chiến trận Đống Đa thế kỷ 18, Chùa Bộc vì nằm giữa chiến trường nên bị thiêu trụi. Sau khi chiến tranh qua đi, người dân dựng lại chùa, vì nhớ đến bãi đất này xưa là chỗ giặc chết ngổn ngang nên mới gọi tên chùa là Chùa Bộc. Chữ “Bộc” được giải nghĩa là phơi bày ra.

Như vậy, ngôi chùa được dựng lên không phải để thờ quân lính nhà Thanh chết trận như nhiều người tưởng mà chính là để tôn vinh người anh hùng áo vải Quang Trung - Nguyễn Huệ. 

K.D (st)