Trong các lễ hội
cổ truyền còn được bảo tồn cho đến nay, hội thổi cơm thi ở thôn Lương Quy, xã
Xuân Nộn, huyện Đông Anh, cách Hà Nội khoảng 25km về phía bắc có thể nói là độc
đáo và hấp dẫn.
Cụ Nguyễn Thế
Thỉ, người cao tuổi nhất thôn Lương Quy kể lại: vào đời Hùng Vương thứ 6, khi
Thánh Gióng trên đường đuổi giặc Ân đi qua thôn Lương Quy thì rất đông trai làng
theo ông đánh giặc. Để kịp cho các chàng trai của quê hương được ăn uống no nê
trước lúc ra trận, các bô lão trong làng đã họp bàn khẩn cấp, chỉ huy mọi người
tích cực chuẩn bị nấu cơm để khao quân.
Được quê hương
cổ vũ, 50 chàng trai hăng hái lên đường cùng Phù Đổng Thiên Vương đánh giặc. Sau
khi chiến thắng trở về, ba chàng trai giỏi nhất được triều đình phong tước “ Tam
vị Đức Đại Vương”. Cũng từ đấy hội nấu cơm thi ra đời và được bảo tồn cho đến
ngày nay. Vào ngày 6 tháng 2 âm lịch hàng năm, nhân dân Xuân Nộn và khách thập
phương đến tổ chức lễ hội cúng tế “Tam vị Đại Vương”.
Trước Cách Mạng
Tháng Tám năm 1945, khi đời sống của nhân dân “phong đăng hoa gốc” tức là được
mùa, khoảng từ 3 đến 5 năm nhân dân mới tổ chức hội thổi cơm thi. Đến đầu những
năm 1990, đời sống nhân dân nay đã có nhiều khởi sắc, hội thổi cơm thi lại được
tổ chức trong khoảng thời gian từ 3-5 năm một lần vào ngày 6 tháng 2 âm lịch.
Cuộc thi được tổ
chức tại sân đình, có 4 giáp trong làng: Đông,
Tây, Nam,
Bắc tham dự. Mỗi giáp cử 5 chàng trai khỏe mạnh, xưa thì mặc áo dài đen, đầu đội
khăn nhiễu, lưng thắt khăn xanh; ba cô gái mặc áo mớ ba, quần lĩnh, yếm đào,
lưng thắt khăn điều. Ngày nay, trang phục có đơn giản hơn: nam mặc áo đỏ, đầu
quấn khăn đỏ, nữ mặc áo dài trắng, cuộc thi chủ yếu dành cho nam, còn nữ dự thi
têm trầu cánh phượng.
Một hồi trống
nổi lên, trân sân đình các chàng trai, cô gái đại diện cho các giáp ra mắt dân
làng. Khi có ba hồi trống điểm, những lá cờ hội được các trai làng phất lên,
chia làm ba cánh tượng trưng cho ba đạo quân của ba Đức Đại Vương khi phất cờ
đánh giặc Ân. Cờ tung bay phất phới khi ba vị vinh quy bái tổ. Tiếp đến là biểu
diễn múa kiếm thể hiện uy lực của các đạo quân. Khi ba hồi trống tiếp nổi lên,
cuộc thi chính thức bắt đầu: đại diện các giáp chạy lên lấy thẻ. Các thiếu nữ
của các giáp lên nhậu trầu cau để thi têm trầu cánh phượng, cuộc thi đòi hỏi mỗi
người phải có bàn tay khéo léo, kỹ thuật thuần thục để tạo nên như miếng trầu
như đôi cánh phượng đang bay.
Khi các thiếu nữ
thể hiện tài năng của mình trong cuộc thi bổ cau, têm trầu, thì trai làng các
giáp bắt đầu thi chạy lấy nước được đựng trong các nồi đất nhỏ, địa điểm lấy
nước cách xa trên 1km. Khi về đến sân đình, các giáp nhận thóc để giã gạo bằng
cối đá. Tiếp đến các chàng trai chuẩn bị thanh giang hoặc thanh nứa cọ xát vào
những thanh xoan ngâm nước được phơi khô đè lên rơm (hoặc rác) để tạo ra lửa.
Đây là nét độc đáo của hội thổi cơm thi: bằng kỹ thuật điêu luyện, bằng kinh
nghiệm để tạo ra lửa nhanh trong thời gian ngắn nhất. Khi đã có lửa, các chàng
trai thi bắt gà được ban tổ chức thả ra để làm thịt lễ thánh. Đồng thời các
chàng trai lại phải nhanh chóng vo gạo nấu cơm. Nồi nấu cơm được kẹp chặt bằng
những thanh tre già, trong tiếng trống rộn ràng, cổ vũ của người xem, từng giáp
một vừa đi vừa thổi cơm vòng quanh sân đình, người cầm bó đuốc, người cầm nồi
cơm, người canh chừng cơm sôi, cứ như thế cho đến khi hết thời gian và phần đóm
quy định. Sau đó, dùng khăn ướt nắm cơm thành từng nắm. Cơm yêu cầu phải chín,
dẻo, thơm… Mỗi công đoạn của cuộc thi đều được chấm điểm, giáp nào giành thắng
lợi chung cuộc sẽ được làng ban thưởng, phần lớn là các phần thưởng tượng trưng.
K.D (st)