Theo con đường tỉnh lộ 9 bắt đầu từ ngã ba Ba Ngòi hay còn được gọi là ngã ba Đồng Lác đến với Khánh Sơn phải trải qua đoạn đường dài 40km với những khúc khuỷu của núi đồi.

Hai bên đường là bạt ngàn đồng lúa xanh mơn mởn, hàng tre xanh thẳm, những rặng núi nhấp nhô ẩn hiện xa xa tạo cho chúng ta cảm giác thích thú được chinh phục. Ngay từ đỉnh đèo, chúng ta sẽ bao quát được hết vịnh Cam Ranh, tận hưởng khung cảnh thanh bình, yên ả của một vùng rừng núi chập chùng. Con đường tỉnh lộ nằm xuyên qua rừng xanh bạt ngàn, như đưa chúng ta đến với một thế giới cách xa với sự náo nhiệt chốn đô thị. Khi qua khỏi đỉnh đèo, hai bên đường là những ngôi nhà nhỏ xíu của cư dân Raglai. Có những căn hộ chơ vơ một mình lại có khu họ quần cư lại thành một chỗ, nơi có con suối nhỏ chảy ngang qua. Hiện nay, họ không còn sinh sống trong những ngôi nhà sàn nhỏ của mình nữa, mà cư trú trong những ngôi nhà xi măng vững chắc do Nhà nước cho xây dựng để khuyến khích việc định canh định cư.

Người Raglai hiện nay không còn giữ được những nét riêng truyền thống của mình, có lẽ một phần do nơi cư trú của họ quá gần người Kinh. Bởi thế, sự giao thoa văn hoá làm cho họ mất đi bản sắc. Chỉ có thể nhận diện được họ qua làn da và chiếc gùi mang sau lưng. Dầu vậy, tại xã Ba Cụm Bắc còn lưu giữ được ngôi nhà sàn truyền thống của người Raglai, ngôi nhà có gần một trăm năm tuổi. Sườn nhà là những thân cây to, vững chắc. Mái nhà được làm bằng tranh. Vách, sàn nhà được lát bằng những thân cây tre đập dẹp. Ngày nay, với công cuộc giữ gìn bản sắc dân tộc, huyện Khánh Sơn đã cho xây dựng khoảng chín ngôi nhà dài truyền thống của người Raglai.

Khi gần đến thị trấn Tô Hạp, huyện lỵ của Khánh Sơn, chúng ta sẽ cảm nhận được sự hiền hoà của một vùng quê chưa bị đô thị hoá, chưa bị những thói xấu của cuộc sống hiện đại làm cho biến dạng. Đâu đó bên sông Tô Hạp hay những con suối vẫn còn hình bóng những đứa trẻ nô đùa, thả mình trong dòng sông xanh mát, hình dáng của chị, của mẹ đang giặt quần áo.

Và dễ dàng nhận thấy nhất mà cũng làm cho chúng ta, những đứa con của đồng bằng thích thú có lẽ là những chiếc cầu treo bắc ngang qua con sông Tô Hạp, với đồng bào miền núi thì chiếc cầu treo nó thân thuộc như những cây cầu khỉ ở miền Tây sông nước vậy.

Từ thị trấn Tô Hạp của huyện Khánh Sơn, chỉ cần đi khoảng  8km có thể đến được với thác Tà Gụ, một địa điểm thắng cảnh khá nổi tiếng. Tại đây, thác nước đã tạo ra một cảnh quan hài hoà giữa non và nước. Những chiếc hồ với làn nước trong leo lẻo, cây cối um tùm, tiếng chim kêu sẽ làm cho chúng ta quên đi hết mọi phiền muộn, âu lo trong lòng. Chúng ta đắm mình trong dòng nước xanh, lặng nghe tiếng suối róc rách.

Chỉ cần bỏ khoảng 12 tiếng đồng hồ là chúng ta có thể khám phá hết Khánh Sơn, nơi mà du lịch chưa phát triển, chính quyền ở đây chưa đủ tài lực, tài chính để đầu tư cũng như kêu gọi để phát triển du lịch. Và biết đâu, cũng vì những điều này mà Khánh Sơn còn giữ cho mình được những nét hoang sơ chưa bị khai phá, chưa bị bàn tay con người làm cho biến dạng cả một vùng thiên nhiên hoang sơ và huyền bí.

K.D (st)