Khu kinh tế cửa khẩu (KTCK) Xa Mát được thành lập theo Quyết định số 186/2003/QĐ-TTg ngày 11.9.2003 của Thủ tướng Chính phủ, bao gồm 2 xã Tân Lập và Tân Bình huyện Tân Biên với tổng diện tích quy hoạch chung hơn 34.000 ha. Khu KTCK Xa Mát có đến 4 cửa khẩu, trong đó có 1 cửa khẩu quốc tế là Xa Mát và 3 cửa khẩu phụ. Hiện nay Khu KTCK Xa Mát đã xây dựng một số công trình Khu hành chính và đang tiến hành giải phóng mặt bằng các khu chức năng còn lại để giao nhà đầu tư triển khai dự án đầu tư. Thế nhưng Cổng cửa khẩu và Trạm kiểm soát liên hợp vẫn y như trước đây.

Phối cảnh xây dựng Cổng và Trạm kiểm soát liên hợp cửa khẩu quốc tế Xa Mát.

Cửa khẩu Xa Mát là cửa ngõ thông thương từ nhiều năm trước đây giữa hai tỉnh Tây Ninh và Kampong Cham nói riêng và giữa hai nước Việt Nam và Campuchia nói chung. Từ khi được nâng cấp thành cửa khẩu quốc tế, lượng hàng hoá thông thương qua cửa khẩu Xa Mát gia tăng đáng kể. Hiện tại mỗi ngày có hàng trăm xe tải vận chuyển hàng hoá đi qua cửa khẩu. Đến nay tại Khu KTCK Xa Mát đã có 13 dự án đầu tư trong nước được UBND tỉnh đồng ý chủ trương cho phép đầu tư với tổng diện tích hơn 392 ha và tổng nguồn vốn dự kiến đầu tư là hơn 880 tỷ đồng và 200 triệu USD. Thế nhưng Trạm kiểm soát liên hợp cửa khẩu quốc tế Xa Mát hiện nay vẫn chỉ là dãy nhà cấp 4 “khiêm tốn” và chật chội. Cán bộ, nhân viên các ngành chức năng làm việc tại đây trong điều kiện cơ sở vật chất hết sức khó khăn. Hơn nữa, dãy nhà Trạm kiểm soát liên hợp đã xuống cấp do xây từ nhiều năm trước càng tăng phần khó khăn trong công việc. Còn Cổng cửa khẩu thì hiện nay vẫn như nhiều năm trước đây với chiếc barie đơn sơ gác ngang qua 2 trụ cổng tạm. Hiện tại, Trạm kiểm soát liên hợp và Cổng cửa khẩu đã rất lạc hậu so với tầm vóc một cửa khẩu quốc tế và so với Khu đô thị cửa khẩu đang từng bước hình thành.

Theo lãnh đạo Khu KTCK Xa Mát thì từ khi triển khai xây dựng Khu KTCK Xa Mát thì lãnh đạo tỉnh đã quan tâm đến việc đầu tư xây dựng Cổng cửa khẩu và Trạm kiểm soát liên hợp và cho phép Ban quản lý ký kết hợp đồng với đơn vị tư vấn lập dự án đầu tư xây dựng. Trong năm 2008, dự án đầu tư xây dựng và thuyết minh thiết kế công trình Cổng cửa khẩu và Trạm kiểm soát liên hợp đã được lập xong. Theo dự án, toàn bộ công trình nằm trên diện tích đất rộng 2,2 ha, trong đó diện tích xây dựng khoảng hơn 2.500 m², còn lại là sân bãi, cây xanh, đường giao thông… Cổng cửa khẩu có diện tích khoảng 150 m² với chiều cao đỉnh mái khoảng 22 m, chiều rộng cổng 50 m và bề dày khoảng 3 m. Thiết kế Cổng cửa khẩu được lấy ý tưởng từ kiến trúc cổng tam quan, một kiến trúc cổng chào truyền thống của dân tộc, được chắt lọc những tinh hoa thuần tuý pha trộn những đường nét đơn giản hiện đại với ý tưởng muốn nêu lên ý nghĩa “thế hệ hôm nay kế thừa và tiếp tục phát triển tinh thần dân tộc của ông cha”. Còn Trạm kiểm soát liên hợp cửa khẩu thiết kế gồm 2 tầng với tổng diện tích mặt sàn xây dựng hơn 2.500 m². Trong đó gồm có sảnh đón tiếp, khu vực làm thủ tục Hải quan, kiểm dịch, xuất nhập cảnh… Kiến trúc Trạm kiểm soát liên hợp được thiết kế theo kiểu hiện đại, đơn giản bổ sung và hoà hợp với kiến trúc Cổng cửa khẩu.

Đầu tháng 5.2009, UBND tỉnh đã có Quyết định phê duyệt dự án đầu tư xây dựng công trình Cổng cửa khẩu- Trạm kiểm soát liên hợp Khu KTCK Xa Mát và giao cho Ban quản lý Khu KTCK Xa Mát làm chủ đầu tư. Theo đó, công trình xây dựng trên diện tích 2,2 ha bao gồm: Cổng cửa khẩu, Trạm kiểm soát liên hợp, tường rào, sân bãi, đường nội bộ, cây xanh, hệ thống cấp thoát nước, hệ thống phòng cháy chữa cháy… Tổng mức đầu tư xây dựng dự án là 42,7 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách nhà nước, trong đó giá trị xây lắp chiếm hơn 27 tỷ đồng. Thời gian thực hiện dự án là từ năm 2009 đến năm 2012.

Bao giờ công trình Cổng cửa khẩu và Khu kiểm soát liên hợp cửa khẩu Xa Mát mới triển khai xây dựng? Theo Ban quản lý Khu KTCK Xa Mát thì hiện tại Ban đang hoàn thành bước thủ tục tiếp theo là đấu thầu thiết kế bản vẽ, lập dự toán trình thẩm định. Sau đó là đấu thầu thi công. Ban quản lý Khu KTCK Xa Mát cho biết là sẽ nỗ lực hết sức trong công việc của chủ đầu tư để công trình xây dựng Cổng cửa khẩu và Trạm kiểm soát liên hợp cửa khẩu Xa Mát triển khai thi công vào cuối năm nay. Cổng cửa khẩu và Trạm kiểm soát liên hợp được xây dựng khang trang, bề thế thì không chỉ nâng cao tầm vóc một cửa khẩu quốc tế mà còn tạo thêm động lực thu hút đầu tư, thúc đẩy tiến trình đô thị hoá khu vực cửa khẩu Xa Mát, đồng thời tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho cư dân vùng biên giới.

SƠN TRẦN