Qua bao thăng trầm biến cố của lịch sử dân tộc, người Thái đã đúc kết được một kho tàng văn hoá văn nghệ vô cùng phong phú, đa dạng, giàu bản sắc. Thể hiện sự trường tồn qua thời gian với ý nghĩa tâm linh to lớn là lễ hội “Then Kin Pang”.

Lễ hội này được ví như linh hồn sống của người Thái trắng ở khu vực Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.

Ngày đầu tiên làm lễ, ông (bà) Then kiêng kỵ không ăn thịt các con vật; các cô gái được chọn làm Sao Chẩu phải có sắc đẹp và chưa chồng để hầu hạ các vị thần xuống trần gian vui chơi. Bước vào hành lễ, người đủ tiêu chuẩn được dân bản bầu ra mặc trang phục của Then, tay đánh đàn tính tẩu trông uy nghi như một vị tướng. Những hành động dâng hoa, dâng lễ, mời rượu, cùng những lời diễn xướng của Then như đối thoại được với các đấng thần linh tối cao trên trời. Then và các Sao Chẩu cùng vui múa hát. Trai thần và gái trần cùng hoà nhịp cảm xúc, ngất ngây trong tiếng nhạc. Thần và người đã có sự đồng điệu, trời đất như được giao hoà. Sự đồng điệu ấy khiến mọi người chứng kiến đều thấy xao xuyến trong lòng.

Lễ hội Then không còn giới hạn bởi không gian và thành phần tham gia trong một bản, một xã của dân tộc Thái trắng, mà có sức mạnh lan toả ra một vùng và các dân tộc khác cùng tham gia Then Kin Pang. Người Thái ở Mường Là, huyện Kim Bình, Vân Nam (Trung Quốc) ở xa cũng tới dự hội; người Mông từ núi cao xuống; người Dao ở bản bên sang... Đàn ông thì mang theo dây song dài để chơi trò Chặc vai (kéo co), phụ nữ thì mang theo quả còn, én cáy để cùng chơi với chị em người Thái. Đây cũng chính là hạt nhân để đoàn kết cộng đồng các dân tộc, tạo ra sức mạnh to lớn để xây dựng, phát triển bản Mường, chống giặc ngoại xâm và thiên tai.

Trong hai ngày còn lại, các già bản, già Mường ngồi trong nhà Then kể cho con cháu nghe về lịch sử bản Mường, kể về các anh hùng có công đánh giặc giữ Mường. Còn lớp trung niên, nam thanh nữ tú thì múa hát, chơi các trò chơi dân gian như: Ném còn, tó má lẹ, kéo co, đẩy gậy, té nước, bơi lội. Các trò chơi được mọi người tham gia hào hứng, với mong ước chinh phục tự nhiên, cầu có sức khoẻ cường tráng, đồng thời cũng thể hiện sự khéo léo, tài giỏi và gắn bó chặt chẽ giữa các thành viên trong cộng đồng thôn bản. Đến với lễ hội, người ta còn được thưởng thức những món ăn dân gian truyền thống của người Thái như: Cơm lam, rau gai, cà rừng, cá bống nướng, ve sầu, bọ xít, dế mèn chế biến cầu kỳ...

Lễ hội Then Kin Pang là sự kết hợp hài hoà giữa khát vọng tâm linh và hiện thực. Nhưng trong một giai đoạn dài, nó đã bị thất truyền. Mãi đến năm 2003, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, người Thái trắng mới quyết tâm sưu tầm, tìm hiểu để khôi phục lại cái linh hồn của dân tộc mình.

K.D (st)