Trong bối cảnh thương mại thế giới đang có nhiều diễn biến phức tạp, nổi lên là xu hướng bảo hộ thương mại, việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại giữa các nền kinh tế lớn đã tác động không nhỏ đến Việt Nam - nền kinh tế mở với 12 FTA đã có hiệu lực, 1 FTA đã ký và 3 đang đàm phán. Theo các chuyên gia, hội nhập kinh tế mạnh mẽ khiến hàng hóa Việt Nam có nguy cơ bị giả mạo xuất xứ rất cao.

Hàng hóa trong nước và xuất khẩu đua nhau gian lận xuất xứ

Thông tin từ Tổng Cục Hải quan cho biết, thời gian qua, nhiều vụ việc liên quan đến hành vi giả mạo xuất xứ, gian lận thương mại đã được phát hiện, đơn cử như vụ Cục Hải quan TP Hải Phòng phát hiện doanh nghiệp (DN) chế xuất với 100% vốn đầu tư nước ngoài có dấu hiệu gian lận, giả mạo xuất xứ Việt Nam. Cụ thể, DN này nhập khẩu linh kiện tử Trung Quốc về Việt nam, sau đó thực hiện một số công đoạn lắp ráp đơn giản các cụm linh kiện để tạo sản phẩm hoàn chỉnh để xuất khẩu sang nước thứ 3.

Không chỉ hàng hóa xuất khẩu bị giả mạo xuất xứ, hàng hóa tại thị trường trong nước cũng có nguy cơ cao về tình trạng này. Sự vụ Seven.AM hay Khaisilk là những ví dụ cụ thể.

Kiểm soát chặt chẽ hàng hóa xuất xứ nước ngoài vào thị trường. (Ảnh minh họa: Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia)

Theo ông Âu Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Giám sát Quản lý về Hải quan (Tổng Cục Hải quan) cho biết, nhóm hàng có nguy cơ gian lận thương mại cao phải kể đến các sản phẩm kim loại, các sản phẩm từ gỗ, xe đạp, xe đạp điện và linh kiện của xe đạp, bên cạnh đó là nhóm hàng dệt may, túi xách, da giày… Đây là nhóm hàng Việt Nam xuất khẩu mạnh nhưng cũng phải nhập khẩu nguyên liệu từ Trung Quốc một số lượng không nhỏ.

“Phương thức, thủ đoạn chủ yếu vẫn là DN Việt Nam bao gồm cả DN FDI nhập khẩu hàng hóa, nguyên liệu linh kiện, cụm linh kiện để sản xuất gia công lắp ráp hàng hóa xuất khẩu nhưng hàng hóa không trải qua công đoạn gia công, sản xuất hoặc chỉ trải qua công đoạn gia công, sản xuất hoặc lắp ráp đơn giảm không đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định của pháp luật”, ông Âu Anh Tuấn chỉ rõ.

Chỉ rõ hơn những dấu hiệu cho thấy hàng hóa Việt Nam đang bị giả mạo xuất xứ để xuất khẩu, ông Claudio Dordi, Giám đốc Dự án tạo thuận lợi thương mại của USAID cho biết, Mỹ là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, nhưng Trung Quốc lại là thị trường mà Việt Nam nhập khẩu nguyên liệu nhiều nhất.  

“Gần đây kim ngạch xuất khẩu nhiều mặt hàng của Việt Nam sang Mỹ gia tăng như những sản phẩm từ kim loại,  nhựa, gỗ, dụng cụ thiết bị quang học… Ngay sau khi Mỹ áp thuế bổ sung với các sản phẩm này thì đây là những mặt hàng Việt Nam nhập khẩu nhiều từ Trung Quốc song cũng đồng thời là mặt hàng xuất khẩu lớn sang Mỹ”, ông Claudio Dordi cho biết.

Kiểm soát chặt chẽ, gia tăng chế tài xử phạt

Trước nguy cơ hàng hóa nước ngoài mượn đường, lợi dụng để đội lốt, giả mạo xuát xứ Việt Nam để xuất khẩu sang các nước đối tác trong FTA mà Việt Nam là thành viên để hưởng thuế suất ưu đãi, Chính phủ đã có những chỉ đạo quyết liệt và sát sao các cơ quan chức năng, các bên có liên quan về vấn đề này.

Theo đó, ngày 4/7/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 824/ QĐ –TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý Nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ”. Mặc dù vậy, tình trạng gian lận xuất xứ, mượn nhãn mác hàng hóa “made in Vietnam” vẫn đang hoành hành làm đau đầu nhà quản lý.

Tại Hội thảo Chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp và các biện pháp phòng vệ thương mại do Tổng cục Hải quan tổ chức ngày 14/11, nhiều ý kiến cho rằng, cần phải tăng cường giám sát các mặt hàng có nguy cơ cao, đồng thời tăng mạnh chế tài xử lý những đối tượng vi phạm.

Theo bà Vũ Thị Mai, Thứ trưởng Bộ Tài chính, thời gian qua, Bộ Tài chính mà cụ thể là Tổng Cục Hải quan đã có những giải pháp chủ động ban hành các văn bản, quy định và nhiều động thái khác nhằm tăng cường việc kiểm tra giám sát việc khai báo xuất xứ trên tờ khai hải quan và ghi nhận hàng hóa xuất nhập khẩu.

Bà Mai cũng cho biết, Bộ Tài Chính đã yêu cầu các Tổng cục, Cục và Chi cục Hải quan phân tích số liệu thống kê xuất nhập khẩu và các nguồn thông tin khác để xác định rõ những mặt hàng trọng điểm, có nguy cơ rủi ro cao  về nghi vấn gian lận xuất xứ, từ đó áp dụng các biện pháp kiểm tra kiểm soát một cách chặt chẽ nhằm hạn chế thấp nhất tình trạng này.

Trước thực trạng gia tăng tình trạng gia lận xuất xứ, giả mạo nhãn mác gây phương hại đến nền kinh tế cũng như các DN làm ăn chân chính, nhiều ý kiến cho rằng, các nhà quản lý cần có sự kiểm soát chặt chẽ hơn, gia tăng chế tài xử phạt nhằm hạn chế thấp nhất các hành vi gian lận xuất xứ.

Bà Trần Thị Thu Hương, Giám đốc Trung tâm xác nhận chứng từ thương mại, Phòng Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) đề xuất, Tổng Cục hải quan cần thông tin cập nhật về tình hình xuất nhập khẩu của các mặt hàng tăng đột biến hay các mặt hàng trong diện quản lý rủi ro hay điều tra của cơ quan hải quan để từ đó có thể xác định mặt hàng có nguy cơ bị gian lận xuất xứ cao.

Cùng với đó, cơ quan chức năng các địa phương cần phối hợp chặt chẽ, giám sát để phát hiện xử lý các hành vi gian lận xuất xứ, tăng cường giám sát đầu tư trực tiếp và gián tiếp của nước ngoài trên địa bàn. Đối với thị trường trong nước, các Bộ, ngành cần tăng cường công tác thanh tra kiểm tra đối với việc ghi nhãn mác hàng hóa lưu thông để kịp thời phát hiện các hành vi ghi nhãn không đúng quy định đánh lừa người tiêu dùng./.

Nguồn VOV