Đồng chí Đỗ Mười - nguyên Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã tham gia phong trào Bình dân năm 1936, kinh qua hoạt động từ cơ sở thời bí mật. Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đồng chí bị thực dân Pháp bắt và nhiều năm bị tù đày.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đồng chí làm Bí thư các tỉnh ủy: Hà Đông, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, Hòa Bình, Hải Phòng; Phó Bí thư Khu ủy kiêm Phó Chủ tịch ủy ban kháng chiến hành chính và Tư lệnh Quân khu III, Bí thư Khu ủy Khu Tả Ngạn kiêm Chủ tịch ủy ban kháng chiến hành chính và Chính ủy Tư lệnh Quân khu Tả ngạn sông Hồng.

Lên Trung ương, đồng chí đã kinh qua các chức vụ từ ủy viên Trung ương Đảng (Đại hội II) đến Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị (Đại hội IV), Ủy viên chính thức Bộ Chính trị (Đại hội V, VI); về chính quyền, đồng chí là Bộ trưởng các bộ: Nội thương, Xây dựng, Ủy ban Vật giá Nhà nước, Thanh tra Chính phủ..., Phó Chủ tịch rồi Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng.

Từ Đại hội Đảng lần thứ VII, đồng chí được cử làm Tổng Bí thư, đến khóa VIII được bầu lại làm Tổng Bí thư; đến giữa khóa VIII đồng chí được suy tôn làm Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương cùng với các đồng chí Lê Đức Anh, Võ Văn Kiệt.

Tổng Bí thư Đỗ Mười nói chuyện thân mật với nhân dân xã Lê Lợi, huyện Thường Tín (Hà Tây cũ), ngày 1-11-1992. (Ảnh: Xuân Lâm/TTXVN)

Tôi nhớ mãi ngày ấy, ngày mà đồng chí Đỗ Mười được trao huy hiệu 70 năm tuổi Đảng. Cùng dự với Đảng bộ Văn phòng Trung ương Đảng hôm ấy, có mặt đông đủ các đồng chí lãnh đạo cao cấp đương chức và các đồng chí nguyên ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư.

Sau khi được trao huy hiệu danh dự, đồng chí Đỗ Mười xúc động nói: "Tôi cảm ơn Đảng đã trao cho tôi phần thưởng cao quý này, thật vô cùng hạnh phúc cho tôi. Là một đảng viên, tôi còn nhớ như in lễ kết nạp tôi vào Đảng cách đây 70 năm. Hôm ấy, đứng trước cờ Đảng và đông đủ đảng viên trong chi bộ, tôi đã tuyên thệ trong bầu không khí vô cùng thiêng liêng.

Hôm nay, tôi có thể báo cáo với Đảng rằng: 70 năm qua, tôi đã luôn luôn giữ trọn lời thề suốt đời hy sinh, chiến đấu vì sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, của giai cấp và nhân dân, luôn giữ tư cách đạo đức trong sạch, không làm gì có hại đến uy tín và thanh danh của Đảng, ra sức bảo vệ Đảng. Nay đã cuối đời, tôi xin hứa với Đảng: còn sống ngày nào tôi còn phấn đấu vì Đảng vì dân theo sức lực của mình, thực hiện đúng những lời thề đã hứa dưới lá cờ Đảng quang vinh cách đây 70 năm".

Được làm việc cùng đồng chí Đỗ Mười, tôi thấy ở đồng chí một nhân cách thực sự cộng sản, một con người thật giản dị, trung thực, thẳng thắn, kiên định, mẫu mực. Ở đồng chí tỏ rõ bản lĩnh một nhà lãnh đạo sắc sảo, tài năng, rất nhạy cảm về chính trị, về tư tưởng, lý luận. Đồng chí luôn giữ vững nguyên tắc cách mạng và cương lĩnh đường lối của Đảng.

Với tư cách nhà lãnh đạo, đồng chí dứt khoát không để sự nghiệp cách mạng dù một ly cũng không chệch hướng. Đồng chí có niềm tin không gì lay chuyển nổi ở chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, ở lý tưởng cộng sản, ở con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Đồng chí đã góp phần rất quan trọng vào hoạt động của Đảng và Nhà nước thời kỳ chuyển sang đổi mới vào việc hình thành Cương lĩnh của Đảng năm 1991 và chuẩn bị Đại hội VII.

Đó là những thời điểm Đảng ta phải giải quyết biết bao nhiêu vấn đề cực kỳ phức tạp do trong nước thì hậu quả khủng hoảng kinh tế - xã hội, bên ngoài do sự sụp đổ của Liên Xô; tình hình tư tưởng trong Đảng không ổn định. Là người lãnh đạo, đồng chí đã rất kiên định trên đường lối cơ bản độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Đồng chí có sức mạnh truyền thụ niềm tin đó cho cán bộ, đảng viên và nhân dân do chỗ bản thân có niềm tin sắt đá, lại có sức thuyết phục cao bằng lý luận và chân lý thực tiễn cùng nhiệt tình cách mạng sôi nổi, sức truyền cảm chân thành. Đồng chí là con người thực tiễn, học lý luận chủ yếu thông qua tổng kết thực tiễn.

Thêm nữa, có thể nói việc tự học lý luận của đồng chí thì không mấy ai bằng. Trên bàn làm việc của đồng chí có hàng chồng sách về những vấn đề lý luận và khoa học xã hội từ những tác phẩm của Bác Hồ, những sách về chủ nghĩa Mác – Lênin, về xây dựng Đảng và Nhà nước, về các trào lưu học thuật phương Tây, đến các tạp chí lý luận chính trị, từ sách báo chính diện đến phản diện.

Đồng chí đọc ngoài giờ làm việc và đọc không biết mệt. Đồng chí có thể bàn luận với bất cứ ai quan tâm, kể cả cán bộ chuyên lý luận, về những vấn đề đã đọc, bàn luận say sưa không kém gì bàn về thực tiễn chính trị, kinh tế và quản lý, về công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ, về công nghiệp khai khoáng...

Về chính sách ngoại giao, đồng chí nói phải đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại. Việt Nam sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy với tất cả cái nước, đổi mới nhưng không đổi màu, hội nhập mà không hòa tan. Chúng ta nhất thiết phải xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ. Muốn thế phải có công nghiệp sản xuất tư liệu sản xuất, cơ khí chế tạo mạnh, thoát dần tình trạng gia công lắp ráp, phụ thuộc bên ngoài.

Những vấn đề về Đảng, về xây dựng Đảng và công tác cán bộ luôn ở trung tâm suy nghĩ và công việc hằng ngày của đồng chí. Trong sinh hoạt Bộ Chính trị và Ban Bí thư bàn vấn đề gì, đồng chí cũng có trong đầu mình chủ kiến trước, nhưng thực hiện đầy đủ dân chủ tập thể, chăm chú lắng nghe ý kiến mọi người, khuyến khích thảo luận hết nhẽ rồi mới đưa ra ý kiến của mình và kết luận. Đối với những ý kiến trái chiều, đồng chí có cách gợi ý thảo luận đến cùng.

Khi kết luận đồng chí phân tích có lý, có tình và có cách giải quyết thỏa đáng khiến tất cả đồng tình. Với cách làm việc đó, đồng chí Đỗ Mười đã thực hiện tốt sự đoàn kết trong tập thể lãnh đạo cấp cao suốt ba nhiệm kỳ VII, VIII và IX. Trong các cuộc làm việc với lãnh đạo các địa phương, ban ngành Trung ương, đồng chí vẫn giữ được phong cách đó.

Đồng chí Đỗ Mười quan tâm cả các lĩnh vực khoa học văn nghệ, gần gũi anh chị em trong các giới này. Quan tâm đến cả đời sống của các anh chị, có ý kiến với các cơ quan chức năng giải quyết những trường hợp khó khăn về điều kiện sống. Đồng chí cũng nhiều lần động viên, khuyến khích anh chị em phát huy tự do dân chủ trong nghiên cứu, thảo luận, đấu tranh phê bình tự phê bình. Đồng chí nhắc mãi nhiều lần Viện Khoa học xã hội đề xuất Quy chế dân chủ trong hoạt động lý luận khoa học. Chủ trương đẩy mạnh dân chủ ở cơ sở, phong tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước Bà mẹ Việt Nam anh hùng là sáng kiến của đồng chí. Khi còn là Phó Thủ tướng phụ trách các bộ Xây dựng, Công nghiệp, đồng chí đã trực tiếp chỉ đạo xây dựng nhiều công trình quan trọng của đất nước, trong đó có công trình Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bảo tàng Hồ Chí Minh.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các đồng chí: Trường Chinh, Lê Duẩn, Đỗ Mười...tại Hội nghị lần thứ 15 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa II, tháng 1-1959. (Ảnh tư liệu).

Đồng chí Đỗ Mười là người được Bác Hồ nhiều năm quan tâm và dìu dắt, từ việc cho đi chữa bệnh dài ngày cho đến giao phó những công việc khó khăn, phức tạp. Có thể nói, đồng chí cũng là một trong những người học trò xuất sắc của Bác. Trong công việc hằng ngày cũng như trong đời tư, đồng chí luôn lấy gương và những lời giáo huấn của Người để soi rọi và chỉ đạo thực hiện.

Cuối cùng, tôi có ấn tượng rất sâu sắc về đức tính cần, kiệm, giản dị ở đồng chí Đỗ Mười. Đồng chí luôn làm việc không biết mệt, sẵn sàng làm hết mình bất cứ việc gì và bất cứ ở đâu có khó khăn. Đồng chí tự học, tự nghiên cứu cũng không biết mệt. Đồng chí có ý thức rất tiết kiệm của công và cả trong đời sống riêng.

Tôi nhớ trong các cuộc họp Bộ Chính trị một thời, giữa buổi có được bát súp bồi dưỡng, nhưng sau đó đồng chí Đỗ Mười nói với anh em ở Văn phòng không nhất thiết có ăn uống giữa giờ, chỉ cần uống nước chè thôi. Trong đời sống gia đình, đồng chí cũng thật tiết kiệm. Ngôi nhà đồng chí ở vẫn là một biệt thự bình thường được phân từ hồi còn làm việc ở Hội đồng Bộ trưởng rất khiêm tốn, kém khang trang so với một số nhà trong phố. Phòng làm việc với phòng khách, phòng nghỉ là một. Đồng chí tiếp khách ngay trước bàn làm việc và cạnh đó giường nghỉ là một chiếc phản gỗ đơn sơ.

Được biết, khi lên làm Tổng Bí thư, Văn phòng đề xuất chuyển chỗ khác để đồng chí ở rộng hơn, đàng hoàng hơn, đồng chí không đồng ý, nói: ở như thế này là tốt rồi, ta sống không nên quá cách biệt với nhân dân. Nghe nói đã có nhiều khách nước ngoài muốn đến nhà thăm đồng chí nhưng cơ quan phải tìm cách nói khéo để khách miễn đến. Nhưng, có một lần, một nữ phóng viên Hãng Reuters nằn nì mãi để xin được vào thăm nhà Tổng Bí thư Đỗ Mười. Cô này nói tiếng Việt rất sõi. Khi được phép của đồng chí Đỗ Mười, cô đi hết phòng này sang phòng khác để xem cách sống của vị lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam như thế nào. Khi ra về, cô rất cảm ơn ngài Tổng Bí thư đã cho vào thăm và tiếp chuyện. Ít hôm sau, trên bài báo mà cô viết có câu: "Đến thăm nhà ông Tổng Bí thư Đỗ Mười tưởng sang trọng lắm, không ngờ ông ở rất khiêm tốn, đồ đạc trong nhà toàn những thứ rẻ tiền...".

Nguyễn Đức Bình - Nguyên ủy viên Bộ Chính trị, Bí thứ Trung ương Đảng

(Trích trong cuốn sách "Đồng chí Đỗ Mười - Dấu ấn qua những chặng đường lịch sử" của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia năm 2012)

Nguồn VOV