Nhà tù Hoả Lò nằm ngay trung tâm Thủ đô Hà Nội, có lịch sử 115 năm. Nó là minh chứng lịch sử sống động về sự khổ cực của các tù nhân cũng như tội ác của thực dân Pháp ở Việt Nam trong một giai đoạn lịch sử. Theo thống kê, hiện di tích thu hút trên 100.000 lượt người tới tham quan, trong đó tới 70% là khách nước ngoài. Riêng từ đầu năm đến nay, Nhà tù Hoả Lò thu hút trên 60.400 lượt người.

Nhà tù Hoả Lò nằm ngay trung tâm TP Hà Nội được xây dựng từ năm 1896 do thực dân Pháp xây dựng nhằm giam giữ những người yêu nước, đấu tranh cho cách mạng Việt Nam. Nhà tù vốn có tên là Đề lao Trung ương (Maison Centrale), nhưng do được xây trên đất của làng Phụ Khánh, tổng Vĩnh Xương (cũ) - là làng nghề chuyên sản xuất đồ gốm, ngày đêm rực lửa lò nung vì thế làng còn có tên là Hoả Lò và nhà tù ở đây cũng được gọi là nhà tù Hoả Lò.

Bên cạnh nhà tù là tòa đại hình và sở mật thám, tạo thành thế chân kiềng, sẵn sàng đàn áp phong trào Cách mạng của nhân dân ta. Hoả Lò là công trình kiên cố vào loại bậc nhất Đông Dương, đến con kiến cũng khó lòng qua nổi.

Bao quanh nhà tù là bức tường bằng đá, cốt thép cao 4m, dày 0,5m, được gia cố bởi hệ thống dây thép gai có dòng điện cao thế chạy qua, bốn góc là những tháp canh có khả năng quan sát nhất cử nhất động toàn bộ trại giam.

Riêng hệ thống cửa sắt, khóa được mang từ Pháp sang. Các phòng giam, phòng tối, xà lim chật chội, thiếu không khí và những tên cai ngục khét tiếng, có thâm niên cai quản nhà tù sẵn sàng đàn áp, thậm chí cướp đi sinh mạng của tù nhân.

Nhà tù Hoả Lò thực sự là địa ngục trần gian. Ngay từ khi chưa hoàn thành, tháng 1/1899, nhà tù Hoả Lò đã đảm nhận việc giam người. Theo thiết kế ban đầu, Hoả Lò chỉ đủ giam 500 tù nhân, nhưng nó đã nhiều lần được mở rộng để có thêm chỗ giam giữ tù nhân. Những năm 1950- 1953, Hoả Lò giam cầm tới 2.000 người tù.

Hiện nay, khu di tích Hoả Lò còn lưu giữ chiếc máy chém đã được thực dân Pháp dùng lưu động, tháng 1.1930 được vận chuyển lên Yên Bái để hành hình 13 chiến sĩ Việt Nam Quốc dân đảng bị bắt trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái (đứng đầu là Nguyễn Thái Học).

Nhiều thế hệ người Việt Nam đã bị giam cầm tại nhà tù Hoả Lò, trong đó có các nhà nho yêu nước như cụ Phan Bội Châu, Lương Văn Can, Dương Bá Trạc đến các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Trường Chinh, Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười...

Nhà tù Hoả Lò đã trở thành trường học Cách mạng, là môi trường rèn luyện tư tưởng, ý chí đấu tranh cách mạng. Ngay trong nhà tù Hoả Lò, các lớp huấn luyện chính trị tập trung được mở, các tờ báo Lao tù đỏ, Lao tù tạp chí... ra đời khiến kẻ thù phải nể phục.

Năm 1930, chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên được thành lập do đồng chí Hoàng Quốc Việt làm Bí thư đã phát huy vai trò người lãnh đạo, tổ chức được nhiều cuộc đấu tranh, giành thắng lợi.

Sau ngày thủ đô hoàn toàn giải phóng (10-10-1954), nhà tù Hoả Lò đặt dưới sự quản lý của chính quyền Cách mạng. Từ năm 1964- 1973, nhà tù Hoả Lò còn được dùng để giam giữ phi công Mỹ bị bắn rơi trong cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ, trong đó có P.Peterson - sau này là Đại sứ Mỹ đầu tiên ở Việt Nam.

Năm 1993, trên nền đất của Hoả Lò cũ Tháp Hà Nội, một trung tâm thương mại được xây dựng, phần còn lại trở thành di tích lịch sử Cách mạng đặc biệt của Thủ đô, đó là chứng tích tội ác của thực dân Pháp.

Nơi đây còn lưu giữ nhiều tài liệu, hồ sơ về những tấm gương bất khuất, chiến đấu hy sinh oanh liệt của nhiều thế hệ các chiến sĩ cộng sản bị địch bắt tù đày.

Khu di tích Hoả Lò còn khá nguyên vẹn với nhiều tư liệu quý, được trưng bày khoa học, là điểm tham quan hấp dẫn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước mỗi khi về Thủ đô.

Theo Ban quản lý di tích, để thu hút khách đến tham quan, tìm hiểu, làm “sống động” một di tích cách mạng và khơi dậy lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc hơn nữa, trong thời gian tới, đơn vị sẽ tích cực tuyên truyền, quảng bá các giá trị lịch sử, văn hóa di tích Nhà tù đến đông đảo các tầng lớp nhân dân Thủ đô cũng như cả nước.

(Theo Danviet)