Tôn trọng quyền lựa chọn của con cái với bố mẹ làm chòi riêng xa nhà gọi là nhà xu để con cái đi sim. Ở đó trai gái từng đôi đối đáp tìm hiểu nhau. Nếu chàng trai tặng vòng đeo tay, chuỗi hạt cườm cô gái nhận đó sẽ là lời ước hẹn. Sau đó từng đôi bên gia đình đồng ý để chàng trai làm lễ bỏ của. Lễ vật bỏ của chỉ gồm vải vóc, quần áo, khăn…

Cũng xuất phát từ tục đi sim này, ngày xưa có một chủ đất giầu có trên nguồn sông Xê-băng-hiên, tuổi cao nhưng hiếm muộn, chủ đất cầu cúng mọi vị thần vẫn chưa toại nguyện. Bỗng nhiên lúc ở tuổi quá già họ lại sinh nở được đứa bé gái. Cô bé lớn lên và trở nên xinh đẹp nhất vùng. Bao trai tài giầu sang, sức mạnh ở khắp vùng tìm mong được cùng nàng đi sim nhưng đều bị nàng từ chối.

Không ai biết cũng không ai ngờ nàng đã đi sim với chàng trai mồ côi đi ở cho cha mẹ nàng. Những lần đi sim họ đã giao duyên với nhau qua tiếng kèn nứa du dương trầm bổng. Biết chuyện vợ chồng chủ đất tức tối bởi chàng trai mồ côi không thể có bạc vàng, ché chiêng, trâu đàn, voi lớn để làm lễ bỏ của. Họ bèn thách đố chàng trai vác cô gái chạy ngược đỉnh núi quay trở về mà không mệt, không nghỉ.

Chàng trai được cô gái tiếp sức bằng lời hát thủ thỉ bên tai, bằng đọn tóc gội đẫm nước thuốc ngậm vào miệng nên đã vượt qua được thử thách. Cha mẹ cô gái lại đòi lễ bỏ của những vật quý mà chàng trai không thể có được để chia cắt lứa đôi.

Sau bao đêm khóc cạn nước mắt, hai người trốn vào rừng đi sim. Họ đi mãi vượt mọi đỉnh núi cao, đói khát mệt mỏi thổi chung tiếng kèn, tay trong tay, mắt trong mắt ngập tràn hạnh phúc. Nhưng rồi sức cũng phải tàn, lực cũng phải kiệt họ ôm chặt lấy nhau, mặt nhìn mặt, miệng ngậm những ngón tay của nhau để truyền cho nhau nguồn sinh khí cuối cùng.

Dân làng đi tìm khắp suối dài rừng rộng, núi cao không thấy. Mãi sau, nhờ bầy vượn mách bảo họ mới tới nơi hai người chết thảm khốc. Dân làng ngạc nhiên và ngỡ rằng họ đã đi sim dùng răng cắt tay nhau để tự vẫn. Gia làng thấy vậy phán rằng muốn cho trai gái đi sim không gây tai họa lớn phải cà răng chúng đi. Từ đó tục lệ cà răng cửa đối với con trai con gái Bru-Vân Kiều đến tuổi 13 được hình thành.

Trong cuộc sống ngày nay, tục cà răng đến vẫn còn nhưng nhiều bạn trẻ đã không theo, gia đình cha mẹ cũng không còn bắt buộc như trước nữa.

K.D (st)