Mặc dù chỉ cao 1.296m
(thấp hơn núi Tam Đảo - 1.581m) nhưng từ lâu, núi Ba Vì đã được nhân dân
tôn vinh thành ngọn núi cao nhất, thiêng liêng nhất với câu ca: “Nhất
cao là núi Ba Vì, Thứ ba Tam Đảo, thứ nhì Độc Tôn”.
Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, núi Ba Vì được đánh
giá cao nhất trong tâm thức dân gian chứ không phải độ cao thấp đơn
thuần về mặt địa lý. Trong sách Dư địa chí, Nguyễn Trãi viết:
“Núi ấy là núi Tổ của nước ta đó”.
![Thực hư 'ngôi vị cao nhất' của núi Tổ Ba Vì](http://image.baotayninh.vn/news/2011/20111211/fckimage/91571473738734_bavi1.jpg) |
Núi Ba Vì được
coi là ngọn núi Tổ của người Việt |
Nếu lấy núi Nghĩa Lĩnh (cố đô của nước Văn Lang thời tiền
sử) làm tâm điểm thì núi Ba Vì và núi Tam Đảo là hai điểm đối xứng tạo
thành “Thế tay ngại” trong luật phong thủy do triều đại vua Hùng tạo
lập.
Truyền thuyết kể rằng, từ lâu, ngọn núi này đã được coi
là ngọn núi thần kỳ, một trong những ngọn núi cổ nhất của nước Đại Việt.
Nó là nơi ngự trị muôn đời của Thánh Tản Viên - Sơn Tinh, vị thần tối
linh trong Tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Cũng theo truyền thuyết kể lại, núi Ba Vì là do Sơn Tinh
dùng sách ước nâng núi lên cao, để ngăn nước lũ chống Thủy Tinh.
Hiện, quanh núi Ba Vì nhiều tên đất, tên làng, tên vạt
đồi đồng nội, tên dòng sông, khe suối, địa danh, địa hình, địa vật, đầm
hồ, bờ bãi, đình, đền, miếu mạo và những con người còn in đậm trong sự
tích và chuyện kể dân gian xứ Đoài gắn liền với truyền thống Sơn Tinh.
Đó là đồi Mòm, dãy gò Choi thuộc vùng Tòng Lệnh, ở phía Bắc núi Ba Vì;
những trái núi ở vùng Sụ Đá, La Phù và Thạch Khoán; những hòn núi Chẹ và
dãy nũi đá Chèm ở phía Tây thuộc mạn Sông Đà; những dãy đồi Máng Sòng,
Đồi Giếng ở phía Đông núi Ba Vì là những chiến tích của Sơn Tinh, ngày
đêm gánh đất để lập thành phòng tuyến chống lại Thủy Tinh.
![Thực hư 'ngôi vị cao nhất' của núi Tổ Ba Vì](http://image.baotayninh.vn/news/2011/20111211/fckimage/98551473738735_bavi2.jpg) |
Tương truyền,
núi Ba Vì là do Sơn Tinh dùng sách ước nâng lên cao để ngăn
nước lũ chống Thủy Tinh |
Về sự tích "Đồi Đùm đứt quai, đồi Vai lọt sọt”.
Chuyện xưa kể lại rằng đồi Vai cao nhất ở xã Kim Sơn là tảng đá rơi vì
sọt thủng, còn dãy đồi Đùm san sát kéo dài ở xã Xuân Sơn là do đứt
quang, đất đổ ra nhiều trên dọc con đường Sơn Tinh gánh đất. Chuyện cắm
chông chà ở bãi Đá Chông, thả rong rào, chăng lưới ở vùng suối Cái, cho
quân gieo hạt mây thành rừng quanh núi U bò, ném lạt tre tạo thành lũy
tre dày ở vùng ngòi lặt, lao gỗ đá từ trên núi xuống tạo thành mười sáu
ngả ở vùng Đầm Đượng … là những phương kế của Sơn Tinh.
Trên bãi chiến trường xưa còn có nhiều dấu tích như suối
Di, sông Tích, ngòi Tôm, đầm Mom, đầm Mít, đầm Sui, xóm Rùa, xóm Cá Sấu
ở Vân Sơn xã Vân Hòa; thôn Rắn Giải ở Phụ Khang thuộc xã Đường Lâm;
Thuồng Luồng ở Cầu Hang vùng sông Tích thuộc xã Thanh Mỹ; Thủy quái ở
Ghềnh Bợ trên dải sông Đà… là những trận đồ tàn binh, bại tướng của Thủy
Tinh. Những truyền thuyết dân gian về cuộc giao chiến giữa Sơn Tinh và
Thủy Tinh chững tỏ tổ tiên ta đã bắt đầu cuộc trị thủy mở mang bờ cõi từ
hạ lưu sông Đà, sông Tích để tạo ra một vùng núi Ba Vì trù phú như ngày
nay.
Núi Ba Vì không chỉ là ngọn núi huyền thoại về Sơn Tinh -
Thủy Tinh, mà còn là ngọn núi linh của xứ Đoài. Vua nhà Đường đã coi núi
Ba Vì như một đầu rồng hùng mạnh, còn thân rồng chạy suốt tời phương Nam
(dãy Trường Sơn ngày nay). Để nước Nam không thể phát Vương, vua Đường
đã cử Cao Biền (vị tướng kiêm phù thủy) dùng pháp thuật cho đào một trăm
cái giếng xung quanh chân núi Ba Vì để trấn yểm tà triệt long mạch nước
ta. Nhưng cứ đào gần xong giếng nào thì giếng đó lại bị sập, nên chúng
đành phải bỏ cuộc bởi dãy núi thiêng của nước Đại Việt...
Chính vì vai trò quan trọng trong cả đời sống tâm linh
người Việt cũng như vị trí chiến lược của nó trong công cuộc chiến đấu
bảo vệ giang sơn, xã tắc mà dưới triều Nguyễn, năm Bính Thân, Minh mạng
thứ 17 (1836) đúc “Cửu Đỉnh” - biểu tượng cho uy thế và sự bền vững của
nhà Nguyễn - vua đã cho chạm hình núi Tản Viên (ngọn cao nhất trong dãy
Ba Vì) vào Thuần Đỉnh (cao 2,32m, nặng 1.950 kg) cùng với cửa Cần Giờ và
sông Thạch Hãn. Đời Tự Đức năm thứ 3, Canh Tuất (1850) lại liệt Tản Viên
vào hàng những núi hùng vĩ - giang sơn của đất nước và được ghi chép vào
Tự điển để cúng tế hằng năm.
Theo Đất Việt