Mỗi một loại xôi mang một hương vị lẫn cả màu sắc riêng tạo nên sự phong phú cho món ăn này.

Xôi không chỉ là món quà sáng cho học sinh, sinh viên, công chức... mà còn có mặt trong mâm cỗ trang trọng trong các dịp lễ tết, hiếu hỷ, mâm cơm cúng gia tiên khoảnh khắc giao thừa đón chào năm mới, các dịp quan trọng của mỗi gia đình.

Xôi Hà Nội muôn màu, muôn vẻ. Bình dân có xôi trắng, xôi xéo, xôi hoa cau, xôi lạc, xôi đậu xanh, xôi sắn, xôi đậu đen... Sang hơn thì có xôi lạp xưởng, xôi thịt gà, xôi thịt kho trứng rim, xôi vừng dừa, xôi vò – chè đường, xôi gấc...

Mỗi loại xôi có hương vị khác nhau và được kèm với thức ăn riêng. Xôi trắng có thể ăn với muối vừng, ruốc, thịt kho tàu, giò chả, lạp xưởng... vừa thơm, vừa mềm. Xôi gấc màu đỏ rực hấp dẫn, có vị ngọt được ăn kèm với chả mỡ. Xôi lạc, xôi đỗ xanh thanh tịnh và nền nã bởi sự thanh khiết trong màu sắc: xôi lạc màu trắng thi thoảng nổi lên vài hạt lạc; xôi đậu xanh, màu trắng của hạt xôi xen lẫn màu vàng của đỗ, thường được ăn với muối vừng tạo sự độc đáo.

Nguyên liệu chính để thổi xôi là gạo nếp. Nếp có hai loại: nếp cái và nếp con, muốn xôi ngon phải dùng nếp cái, giống nếp “hoa vàng” ngon nhất, vừa dẻo, vừa thơm. Nếp cái phải chọn hạt to đều, không lẫn tẻ, không bị gãy.

Các nguyên liệu khác nấu với xôi có các loại đỗ đậu: đỗ xanh, đỗ đen, lạc, các loại củ có bột như: sắn, khoai; ngoài ra còn có các loại hạt như: ngô, sen; các loại quả: dừa, gấc. Mỗi loại ó một quy trình chế biến riêng đòi hỏi người làm phải thật thấu hiểu mới cho ra đúng vị.

Xôi thường được thổi bằng phương pháp “đồ”, nghĩa là làm chín gạo bằng hơi nước. Trước kia, xôi đồ chín được ủ kỹ trong thúng tre, múng cói, ở giữa được lót lá chuối khô hoặc chăn chiên để giữ nhiệt. Ngày nay để tiết kiệm thời gian, nhiều nơi đã lược qua một vài công đoạn phức tạp nhưng vẫn đọng lại hương vị đặc trưng.

Xôi phải luôn ấm nóng ăn mới dẻo thơm. Xôi muốn ngon phải được gói bằng lá sen tươi, không có thì lấy lá bàng, lá chuối, lá dong thay thế. Đồ gói lá mộc mạc, tao nhã, sạch sẽ và làm đẹp gói xôi, khiến món ăn trở nên thơm ngon hơn.

Xôi đã đi vào cuộc sống của mỗi chúng ta như một phần biểu tượng, bình dị thân thiết mà rất đỗi thiêng liêng. Đối với những ai đang sống hoặc đã từng có thời gian gắn bó với mảnh đất thủ đô chắn chắn cũng có dăm đôi lần trong đời thưởng thức món xôi ở phố, một món quà ngon, ăn rồi thì nhớ mãi.

(Dân Việt)