Người Mày trong quá khứ sống di cư, di canh không nhà không cửa, chỉ có túp lều trên nương. Những chiếc lều nhỏ ban đêm làm nơi trú ẩn chỉ vừa hai ba người chui vào, lợp bằng lá chuối rừng hoặc lá tro. Khi lá xanh trên mái lều ngả sang màu vàng, người Mày lập tức dời đi nơi khác.

Trong vòng đời của một người Mày không thể tính hết những chiếc lều lá vàng như vậy. Chính vì vậy người Mày còn có tên gọi khác là tộc người lá vàng. Cuộc sống đơn giản trong những túp lều lá như vậy, nên từ xưa  bếp lửa đối với người Mày là vô cùng quan trọng. Người Mày thường nhóm bếp lửa ngay chính giữa ngôi nhà và nó sẽ được giữ cháy âm ỉ suốt ngày đêm không bao giờ tắt.

Theo già làng Hồ Xếp, với người Mày, bếp lửa như một vị thần dẫn dắt họ đến với sự hiểu biết và ứng phó với những khó khăn, hiểm nguy trong cuộc sống. Trong tâm linh của người Mày, bếp lửa dùng nấu chín thức ăn, sưởi ấm khi gió rét, ốm đau, sinh đẻ… Ngọn lửa cũng giúp họ chiến đấu với dã thú, bệnh tật,  giúp rèn dũa tên đồng, nồi niêu cho cuộc sống vượt qua mông muội. Người Mày luôn giữ bếp lửa trong mỗi ngôi nhà quanh năm không hề tắt, bởi nếu lửa tắt, nó như điềm xấu sẽ diễn ra, sẽ có ai đó qua đời, hoặc ốm đau.

Mỗi lần chuyển nhà, vô nhà mới hoặc  có việc trọng, bếp lửa được cúng bằng một con gà, một con cá khe, hai chiếc đũa, tượng trưng cho am tường do lửa đưa ra. Bài cúng có nội dung xin thần lửa phù trợ gia đình, vợ con, xóm bản được yên lành, sức khỏe.

Ngày nay, người Mày được sự hỗ trợ của Nhà nước, bộ đội biên phòng, họ đã được sống trong những ngôi nhà chắc chắn ở bản định cư, nhưng bếp lửa vẫn được người Mày đặt ở giữa nhà. Những bậc cao niên người Mày nói rằng: “Ngọn lửa tạo ra sự hiểu biết, giúp đồng bào hiểu được vị ngon của của thịt rừng làm chín và nước sôi làm ấm bụng… nên bếp lửa phải được đặt nơi quan trọng nhất”.

Khi mặt trời khuất sau dãy Giăng Màn, màn đêm buông xuống, lúc này những bếp lửa của người Mày sẽ được thổi bùng lên. Các thành viên trong gia đình người Mày bắt đầu ngồi quây quần bên bếp lửa, ăn cơm, uống nước và trò chuyện. Đặc biệt khi nhà có khách, người Mày sẽ đãi khách những món ăn thơm nóng được nướng ngay trên bếp lửa.

Theo DanViet