HTML clipboard
Chầm riêng chà pây là loại
hình nghệ thuật độc xướng có đàn chà pây đệm theo. Chầm riêng có thể hiểu là
hát, chà pây tức là cây đàn chà pây. Người chơi Chầm riêng chà pây dựa vào cốt
truyện để ứng tác thành những đoạn thơ, chủ yếu là thể thơ 4 câu mỗi câu 7 chữ
để hát. Và sau mỗi đoạn thơ lại phải đàn chà pây một câu nhạc đệm. Bởi vậy nói
đến Chầm riêng chà pây, trước hết phải nói đến đàn chà pây. Đàn chà pây có cần
đàn dài, hình dáng giống như lá bồ đề và gần giống như đàn đáy của người Việt
nhưng 4 góc thùng đàn được cắt tròn chứ không vuông góc. Trên thực tế đàn chà
pây có nguồn gốc từ Ấn Độ, và khi sang đến Việt nam đã có những thay đổi để phù
hợp với loại hình nghệ thuật riêng của người Khmer. Đàn gồm 12 phím đàn theo hệ
thống thang âm ngũ cung. Cấu tạo đàn chà pây gồm có các bộ phận thùng đàn, dọc
đàn (cần đàn), dây đàn, bộ phận lên dây, phím gảy đàn. Trong đó: Thùng
đàn có hình dáng
gần giống lá bồ đề, phần trên tiếp giáp cần đàn to hơn phần dưới. Kích thước
thùng đàn thường có chiều dài 40 cm, chiều ngang mặt trước 37 cm, chiều ngang
mặt sau 30 cm, thành đàn thấp khoảng 06 cm. Thùng đàn được làm từ gỗ cây lành
canh hoặc cây mít. Trên mặt đàn có gắn bộ phận mắc dây đàn đồng thời cũng là
ngựa đàn.
Cần đàn lại được làm
từ gỗ cứng dài khoảng 120 cm, ngọn cần đàn được uốn cong và chạm trổ hoa văn rất
đẹp. Cần đàn có gắn 12 phím đàn. Ngày xưa các phím đàn có xỏ dây nối kết với
nhau phòng ngừa bị rớt mất, đồng thời cũng xác định khoảng cách các phím để tạo
âm chuẩn khi diễn tấu.
Dây đàn có
2 dây làm bằng tơ se lại, một to một nhỏ, nay thì sử dụng bằng dây ny-lon. Hai
dây buông cách nhau quãng 5 đúng. Trước đây đàn thường có 3 dây nhưng ngày nay
chỉ còn lại 2 dây.
Phím gẩy đàn mới ra đời những năm về sau nay, ngày
xưa các nghệ nhân gẩy đàn bằng móng tay dài của ngón trỏ, sau thấy bất tiện đã
dùng một đoạn ống tre nhỏ được mài dũa kỹ lưỡng, xỏ vào ngón tay trỏ để gảy đàn,
tạo âm thanh giòn giã, linh hoạt và chuẩn xác hơn.
Đàn Chà pây có màu âm
trầm ấm, sâu lắng, phù hợp với những thể loại nhạc tự sự, tình cảm êm đềm, lắng
đọng. Tầm âm đàn chà pây khoảng 2 quãng 8. Do cấu tạo cần đàn khá đặc biệt và
độc đáo nên nghệ nhân cần phải có kỹ thuật tay trái linh hoạt và điêu luyện.
Trong lúc diễn tấu,
nghệ nhân vừa đàn từng đoạn nhạc, sau đó vừa tự hát từng câu ứng tác về một đề
tài đã chuẩn bị sẵn nào đó. Bài bản không chỉ là những tác phẩm đã soạn sẵn mà
còn do nghệ nhân ngẫu hứng tại chỗ. Đàn chà pây thường được sử dụng cho đơn ca
độc tấu, gọi là “ca kể chuyện”. Từ ngữ chà pây chầm riêng có nghĩa là “đàn ca
hát”. Ngoài ra, nhạc khí này còn được sử dụng trong dàn nhạc lễ cưới hoặc cúng
thần gọi là chà pây đon vênh; sử dụng để đệm cho hát múa à day đối đáp (song ca
nam nữ đối đáp).
Vào khoảng thế kỷ 19,
nghệ thuật Chầm riêng Chà pây của dân tộc Khmer rất được phổ biến và phát triển.
Nhưng loại hình nghệ thuật này đang ngày đứng trước nguy cơ mai một do sự thay
đổi và phát triển hội nhập của xã hội. Hiện nay, tỉnh Trà Vinh nói riêng và đồng
bào dân tộc Khmer Nam Bộ nói chung đang xây dựng những kế hoạch, chiến lược để
bảo tồn và phát triển di sản văn hóa quan trọng này./.
V.C (st)