Cầu Quan An Hoà trước kia.

Cả hai con rạch đều là phụ lưu của sông Vàm Cỏ Đông, nằm cách xa nhau khoảng 50 cây số. Cả trăm năm qua rồi cầu Quan Tây Ninh được nhiều người biết đến, còn cầu Quan An Hoà chắc ít người biết hơn, bởi nó nằm ở bìa tỉnh, khu vực giáp ranh với tỉnh Long An.

Ngày nay, ai có dịp đi lại trên tỉnh lộ 787A từ hướng xã An Hoà qua Khu công nghiệp Thành Thành Công đến xã Lộc Giang thuộc huyện Đức Hoà, tỉnh Long An hay ngược lại- từ Lộc Giang qua An Hoà đều ngang qua chiếc cầu bê tông vững chắc bắc qua rạch Trảng Bàng. Ít ai biết để thành hình chiếc cầu vững chắc như ngày hôm nay, cầu Quan An Hoà đã phải thay hình đổi dạng, “sụm xuống, kéo lên” mấy lần. Một cụ ông ngoài 90 tuổi nhà ở xã An Hoà cho biết, không biết cầu Quan được người Pháp xây dựng từ bao giờ nhưng thời tuổi thơ ông đã thấy chiếc cầu sắt cũ kỹ ở đó và từng theo người lớn qua lại chiếc cầu này rồi. Đó là một chiếc cầu có 4 trụ bằng sắt, mặt cầu lót ván, thành cầu là một cái giàn rớ bằng sắt. Khung giàn rớ có giá tréo cho xe không rơi xuống cầu. Tuy nhiên các giá tréo này khá trống trải, người đi bộ hay đi xe đạp nếu sơ ý có thể té xuống sông. Thời đó, ông đã nghe cha mình kể lại, trước khi có cầu sắt do người Pháp dựng nên, người Việt mình đã làm một chiếc cầu cây để qua lại cánh đồng bưng An Hoà sản xuất lúa, đồng thời để thông thương qua địa bàn xã Lộc Giang về miền Tây Nam bộ. Khi xâm chiếm nước ta, để thuận tiện cho việc giao thương, vơ vét nông sản, hàng hoá, người Pháp mới mở mang đường sá, cho xây cầu sắt, trong đó có cầu Quan An Hoà.

Cách mạng tháng Tám thành công, nước nhà giành được độc lập, chẳng bao lâu sau thực dân Pháp tái xâm lược nước ta. Để ngăn chặn quân Pháp tấn công từ hướng Lộc Giang theo tỉnh lộ 6A (nay là ĐT 787A) sang An Hoà, Uỷ ban Hành chánh xã An Hoà tập trung lực lượng, huy động nhân dân chuẩn bị đốt phá cầu Quan. Một nhóm người dân An Hoà đi cắt tranh rồi đến nhà mủ Si-na (ở xã Phước Đông- huyện Gò Dầu) lấy mủ cao su bành về cắt ra để đốt cầu. Đồng thời với việc đốt cầu Quan, Uỷ ban Hành chánh xã tập trung lực lượng tổ chức chiến đấu tại đầu cầu Quan. Cầu Quan bị đốt cháy nghiêng về một bên.

Sau này khi thực dân Pháp chiếm nước ta lần thứ hai, để việc qua lại được thông thương trên tỉnh lộ 6A sang Lộc Giang, chúng cho sửa lại cầu Quan. Nhưng do thất bại trong chiến tranh thế giới lần thứ hai, nước Nhật phải bồi thường chiến tranh nên việc sửa cầu Quan lần này là do chính phủ Nhật thực hiện.

Chiến thắng Điện Biên Phủ của quân dân ta dẫn đến Hiệp định Genève về chấm dứt chiến tranh ở Đông Dương được ký kết. Theo quy định của Hiệp định, đất nước ta tạm thời chia thành hai miền Nam- Bắc, lấy vĩ tuyến 17 làm ranh giới. Miền Bắc được hoàn toàn giải phóng, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Miền Nam tạm thời do thực dân Pháp nắm giữ, lực lượng bên nào tập kết về bên ấy và sau hai năm sẽ hiệp thương tổng tuyển cử thống nhất nước nhà. Thực hiện nghiêm chỉnh Hiệp định Genève, 283 cán bộ, đảng viên, chiến sĩ của Tây Ninh cùng nhiều cán bộ của Phân khu miền Đông từ chiến khu Dương Minh Châu chuyển về Cao Lãnh (Đồng Tháp)- khu tập kết tạm thời 100 ngày, sau đó ra miền Bắc. Đoàn cán bộ, đảng viên, chiến sĩ của tỉnh Tây Ninh đi tập kết ngang địa bàn xã An Hoà qua cầu Quan sang xã Lộc Giang. Đông đảo nhân dân xã An Hoà và các xã lân cận tập trung dọc hai bên đường liên xã từ cầu Bình Thuỷ đến cầu Quan, qua địa phận xã Lộc Giang để tiễn đưa.

Cầu Quan An Hoà ngày nay.

Sau Hiệp định Genève (ngày 20.7.1954), đế quốc Mỹ nhảy vào miền Nam nước ta thay chân Pháp. Chúng dựng nên chính quyền tay sai bù nhìn. Để chống phá lực lượng cách mạng, chính quyền quân đội Sài Gòn với sự giúp sức của đế quốc Mỹ đã xây dựng hệ thống đồn bót ở miền Nam. Trong đó có địa bàn xã An Hoà. Ở hai đầu cầu Quan, địch cho xây dựng hai bót lính dân vệ canh giữ. Trên nóc cầu Quan chúng cho làm “chuồng cu” để ngồi canh gác. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, có lần lực lượng cách mạng đánh bót cầu Quan làm sập một đầu cầu, việc qua lại cầu bị ngưng trệ một thời gian khá lâu. Sau đó để thuận tiện trong việc đổ bộ đánh chiếm xã Lộc Giang, đế quốc Mỹ cho sửa lại cầu. Lần sửa chữa này cầu Quan vẫn là chiếc cầu sắt và cơ bản cũng giống như chiếc cầu thời Pháp. Vào một ngày- khi miền Nam sắp sửa được giải phóng, lo sợ trước sự tiến công của lực lượng cách mạng từ hướng Lộc Giang sang, quân Sài Gòn đóng ở đầu cầu Quan đánh mìn quá hoại một nhịp cầu làm cho việc qua lại cầu bị gián đoạn. Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, cầu Quan được sửa chữa tạm thời, việc qua lại cũng còn nhiều khó khăn. Đến khoảng cuối năm 1993, cầu Quan An Hoà mới được khởi công xây dựng và hoàn thành, đưa vào sử dụng cho đến nay.

T.L