Thiếu sắt là một dạng thiếu hụt dưỡng chất phổ biến nhất ở trẻ em.

Nhiều nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam cho thấy trẻ bị suy dinh dưỡng khi nhỏ, đặc biệt trong 2 năm đầu sau khi sinh, có nguy cơ cao trở thành những trẻ tuổi vị thành niên bị thấp còi và không có khả năng đuổi kịp phát triển so với các bạn cùng trang lứa không bị suy dinh dưỡng (SDD) khi nhỏ.

Nữ vị thành niên thấp còi nguy cơ phát triển thành những phụ nữ thấp bé nhẹ cân, hậu quả là sinh ra những trẻ bị SDD bào thai (có cân nặng sơ sinh thấp). Những trẻ có cân nặng sơ sinh thấp (dưới 2.500g) lại có nguy cơ SDD. Vì vậy, dinh dưỡng hợp lý và lối sống lành mạnh cần được khuyến khích ở mọi lứa tuổi.

Chương trình can thiệp dinh dưỡng ở Việt Nam hiện nay mới tập trung ưu tiên cho hai đối tượng là bà mẹ và trẻ em. Trong những năm gần đây, các nhà dinh dưỡng đã quan tâm đến trẻ vị thành niên, để giúp cơ thể trẻ phát triển hoàn thiện trước khi làm mẹ và đó là một phần của vấn đề “dinh dưỡng sớm”. Chế độ can thiệp dinh dưỡng trong giai đoạn trẻ vị thành niên hết sức quan trọng, vì lứa tuổi này có tốc độ phát triển rất nhanh cả về chiều cao và cân nặng, các biến đổi về tâm, sinh lý, nội tiết, sinh dục...

Cân nặng trung bình trẻ vị thành niên tăng từ 3-5kg/năm, chiều cao tăng từ 4- 7cm/năm, trẻ trai phát triển nhiều hơn trẻ gái. Vì vậy, chế độ dinh dưỡng của trẻ vị thành niên đòi hỏi nhu cầu cũng rất cao cho sự phát triển cũng như hoạt động, do vậy trẻ thường ăn không biết no. Chế độ can thiệp dinh dưỡng trong giai đọan trẻ vị thành niên hết sức quan trọng, vì lứa tuổi này có tốc độ phát triển rất nhanh cả về chiều cao và cân nặng

Để bảo đảm nhu cầu dinh dưỡng cho sự phát triển lứa tuổi này, trước hết là vấn đề năng lượng từ 2.000 - 2.300kcalo/ngày/nữ và 2.100 - 2.800kcalo/ngày/nam tuỳ theo từng độ tuổi mà nhu cầu khác nhau. Để đáp ứng đủ nhu cầu, trẻ cần ít nhất ăn 3 bữa/ngày, ăn đủ no và đủ chất dinh dưỡng. Trẻ vị thành niên là lứa tuổi đang học tập thi cử, nếu phải thức khuya học nhiều cần cho trẻ ăn thêm bữa phụ như: sữa, hoa quả... Một số trẻ nữ thường ăn ít để giữ thân hình, vóc dáng, điều đó làm hạn chế sự phát triển.

Một số lưu ý đối với chế độ dinh dưỡng cho trẻ vị thành niên:

Đạm:

Để bảo đảm cho sự phát triển của cơ thể, nhu cầu về chất đạm lứa tuổi này hết sức quan trọng, hằng ngày nhu cầu chất đạm khoảng 70g/nam và 60g/nữ. Tỷ lệ chất đạm động vật ≥ 35% tổng số chất đạm. Năng lượng từ chất đạm cung cấp chiếm 17% tổng năng lượng của khẩu phần. Nhu cầu chất đạm lứa tuổi vị thành niên cần thiết cho tốc độ phát triển, vì chất đạm giúp tạo nên cấu trúc của tế bào, tạo nên các nội tiết tố và đáp ứng khả năng miễn dịch cơ thể. Nguồn đạm động vật cung cấp cho bữa ăn từ: thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua... nguồn đạm thực vật từ đậu đỗ, vừng, lạc...

Vitamin A:

Cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển bình thường, tăng cường khả năng miễn dịch giảm tỷ lệ nhiễm trùng và tử vong.

Vitamin A cơ thể có thể sử dụng trực tiếp có trong các loại thực phẩm như cá, thịt, gia cầm, sữa và chế phẩm từ sữa

Vitamin A có trong thức ăn động vật: gan, trứng, sữa... ngoài ra thức ăn thực vật cung cấp nguồn caroten như rau xanh, giấc, quả màu vàng. Nhu cầu vitamin A lứa tuổi vị thành niên là 600mcg/ngày.

Chất béo:

Nhu cầu chất béo hàng ngày từ 60 - 70g, chất béo từ nguồn gốc động vật và thực vật với tỷ lệ cân đối là 70% và 30%. Năng lượng do lipit cung cấp trong khẩu phần khoảng 25%. Chất béo là nguồn cung cấp năng lượng, giúp hoà tan và hấp thu các loại vitamin tan trong dầu: vitaminA, E, D, K.

Ngoài các loại vitamin, nhu cầu các khoáng chất cũng cần được quan tâm.

Chất sắt:

Sắt là thành phần của huyết sắc tố, tham gia vào quá trình vận chuyển oxy và là thành phần quan trọng của hemoglobin. Sắt trong cơ thể cùng với protein tạo thành huyết sắc tố (hemoglobin), vận chuyển oxy, CO2, phòng bệnh thiếu máu và tham gia vào thành phần các men oxy hoá khử.

Nhu cầu sắt của trẻ vị thành niên được đáp ứng thông qua chế độ ăn giàu sắt, sắt có giá trị sinh học cao. Tuy nhiên, ở nước ta khả năng được tiếp cận các nguồn thức ăn động vật có lượng sắt giá trị sinh học cao từ khẩu phần là rất thấp. Vì vậy, ngay từ khi bước vào tuổi vị thành niên cần uống bổ sung thêm viên sắt hoặc viên đa vi chất hằng tuần. Nhu cầu sắt của trẻ vị thành niên là 12 - 18mg/ngày/trai và 20mg/ngày/gái.

Thức ăn giàu sắt có nguồn gốc động vật như: thịt bò, tiết bò, trứng gà, trứng vịt, tim lợn, gan gà,..

Can xi:

Cũng cần thiết cho lứa tuổi dậy thì, vì giai đoạn này tốc độ phát triển chiều cao rất nhanh. Nhu cầu can xi cùng với phospho nhiều để duy trì và hình thành bộ xương, răng vững chắc. Canxi có nhiều trong sữa, các loại thuỷ, hải sản.

Bên cạnh đó, trẻ còn cần vitamin D để chuyển hoá can xi. Nhu cầu vitamin D tuổi vị thành niên là 5mcg/ngày.

Vitamin C:

Giúp hấp thu và sử dụng sắt, can xi và axít folic. Ngoài ra vitamin C còn có chức năng chống dị ứng, tăng khả năng miễn dịch, kích thích tạo dịch mật, bảo vệ thành mạch.

Vitamin C có nhiều trong các loại rau xanh, quả chín. Nhu cầu vitamin C tuổi vị thành niên là 65mg/ngày

Chế độ dinh dưỡng lứa tuổi vị thành niên là yếu tố quyết định để trẻ phát triển cả về chiều cao, cân nặng và phát triển đạt mức tối ưu khi trưởng thành. Khi trưởng thành có sức khoẻ và tình trạng dinh dưỡng tốt (cân nặng và chiều cao đạt mức tối ưu) là điều kiện để trở thành các ông bố, bà mẹ sau này sinh ra những đứa trẻ khoẻ mạnh trong tương lai. Trẻ vị thành niên có sức khoẻ tốt là điều kiện để lao động và học tập tốt, giúp ích cho gia đình và xã hội mai sau.

Tuyết Anh