Gia đình bác Nguyễn Thị Mùi đang làm khâu bẻ xâu chổi lông gà

Một người bạn tỉnh xa đến chơi và cho tôi biết nghe đồn ở Tây Ninh có một xóm làng nghề chuyên làm chổi lông gà, sản phẩm chổi lông gà Tây Ninh có mặt tại nhà bạn tôi từ rất lâu rồi. Tôi rất ngạc nhiên, vì mình là người Tây Ninh mà bấy lâu nay chỉ nghe có làng nghề mây tre lá, làm muối, bánh tráng, làm nón… chưa nghe tới làng chổi lông gà bao giờ. Vậy mà lại có xóm chổi lông gà ở KP3, phường 4 (Thị xã).

Nơi đầu tiên chúng tôi ghé thăm là nhà bác Nguyễn Thị Mùi, một hộ làm chổi lông gà thuộc dạng “quy mô” nhất xóm. Ngoài sân, la liệt những nhánh lông gà được tết sẵn, bác Mùi cho biết làm chổi lông gà tuy nhẹ nhàng, đơn giản nhưng cũng phải trải qua khá nhiều công đoạn và thời gian. Lông gà được mua tại các điểm bán gà ở chợ, sau đó đem ngâm xà bông, giặt sạch sẽ bằng nước ấm và phơi khô. Tiếp theo là phân loại: loại to, dài như lông gà trống dùng để làm chổi lớn (màu sắc đẹp nên giá cả cũng cao), loại lông cổ lớn, lông cổ nhỏ và lông con. Ngay cả móng gà cũng được phơi khô để bán cho những người làm đồ lưu niệm, đồ chơi. Sau khi phân loại, lông gà sẽ được kết thành những xâu dài. Nếu là loại lông tơ, không xỏ xâu được thì sẽ bán cho người ta làm phân bón ruộng. Sau đó lông gà được tiếp tục đem giặt bằng xà bông và phơi khô một lần nữa để đảm bảo vệ sinh và không còn mùi hôi. Tiếp theo là nấu dầu hắc, trét dầu hắc lên thân cây mây, quấn xâu lông gà quanh cây để thành chổi. Ở công đoạn này người làm chổi cũng phải thật khéo léo để lông gà không bị dính bết vào dầu hắc. Cây chổi sau khi làm xong phải thật đều và đẹp. Thường có 3 cỡ chổi: chổi lớn, chổi trung và chổi nhỏ. Ở đây, còn làm cả loại chổi có tay cầm dài để quét mạng nhện bám trên trần nhà. Chổi được sang lại cho người bán với giá từ 3.000 đến 10.000 đồng/cây. Giá một cây chổi lông gà có màu tự nhiên khoảng 40.000 - 50.000 đồng, nhưng loại này rất hiếm. Như vậy, mỗi lao động làm chổi có thể có thu nhập từ vài chục đến 100.000 đồng /ngày.

Kể ra thì việc hoàn thành một cây chổi lông gà cũng khá đơn giản nhưng nó đòi hỏi tính kiên trì và nhẫn nại. Gia đình chị Trương Thị Kim Loan chuyên về khâu xâu lông gà: Lông gà mua về, đem giặt sạch, phơi khô, rồi xỏ xâu, bán cho bác Mùi và những gia đình chuyên quấn chổi. Chị Loan cho biết: “Làm nghề này ngồi một chỗ suốt ngày, cầm kim xâu từng cọng lông nhỏ, tuy nhẹ nhàng nhưng không kiên trì thì không ngồi được lâu”. Gia đình chị Loan đều theo nghề xâu lông gà. Mỗi người một ngày bình quân xâu được 6-7 dây, giá dao động từ 3.000 đồng - 6.000 đồng (tuỳ xâu lớn nhỏ). Con gái chị Loan là bé Phạm Thị Ngọc Bích, mới 9 tuổi một buổi đi học, một buổi ở nhà phụ mẹ cũng kiếm được hơn 10.000 đồng. Chị Loan cho biết: thu nhập của chị từ nghề này mỗi ngày được 40.000 - 50.000 đồng.

Không biết xóm chổi lông gà hình thành từ khi nào, nhưng theo những người ở đây, nghề này bắt đầu từ các bà, các chị nội trợ trong xóm, muốn kiếm việc làm để có thêm thu nhập. Bây giờ, từ trẻ nhỏ đến người già đều biết cách làm ra chổi lông gà. Trong xóm có hơn 10 gia đình làm nghề này, mỗi gia đình làm một công đoạn, nhà thì thu mua lông ướt, giặt và phơi, nhà thì xâu lông và nhà thì quấn chổi thành phẩm đem bán. Bác Nguyễn Thị Mùi cho biết: “Năm 1970 tôi về làm dâu xóm này đã thấy có nghề này rồi. Tôi ở nhà phụ gia đình chồng làm nghề và cũng theo nghề đến giờ”. Còn bà Huỳnh Thị Duyên, năm nay 61 tuổi cho biết: “Hơn 40 năm về làm dâu xóm này, gia đình tôi sống bằng nghề chổi lông gà, nuôi con, nuôi cháu cũng bằng nghề này”.

Bác Duyên đang xỏ lông gà thành từng xâu

Nghề làm chổi lông gà là một nghề tương đối nhẹ nhàng và dễ làm, không đòi hỏi vốn liếng cao, mức thu nhập cũng không tệ lắm. Nó giúp các bà nội trợ có thêm công ăn việc làm ngay tại gia đình. Tuy nhiên, điều chúng tôi lo lắng nhất là vấn đề ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân từ những chiếc lông gà đang được phơi khô, đặc biệt là trong thời điểm dịch cúm gia cầm vẫn còn nguy cơ đe doạ. Đem thắc mắc này hỏi người dân thì họ trả lời rất vô tư: “Theo nghề phải bám lấy nghề mà sống thôi”.

Thực tế thì hiện tại, các hộ làm chổi lông gà mới chỉ đóng vai trò như một khâu gia công vật liệu nhỏ lẻ. Người lao động phải tiếp xúc trực tiếp với môi trường làm việc không đảm bảo, thu nhập lại không cao lắm so với giá bán thực tế trên thị trường. Tuy nhiên để tiến bước lên chuyên môn hoá, phát triển sản xuất, các hộ dân nơi đây cần sớm nhận được sự hỗ trợ từ địa phương từ khâu tư vấn vệ sinh môi trường, hỗ trợ vốn kinh doanh, thu mua sản phẩm… để ngành nghề truyền thống này sẽ được duy trì và phát triển, góp thêm vào bức tranh phong phú, sống động những nghề truyền thống ở Tây Ninh.

Hà Ninh