Quốc môn Cửa khẩu quốc tế Xa Mát. Ảnh: Trung Quân

Tây Ninh có 2 khu kinh tế cửa khẩu (KKTCK) là Mộc Bài và Xa Mát. KKTCK Mộc Bài có quy mô 21.284 ha, Xa Mát 34.197 ha. Cho đến nay, hạ tầng các KKTCK từng bước được đầu tư đồng bộ, nhưng quy hoạch mang dấu ấn của các cơ quan quản lý nên chưa gắn kết được ý tưởng và quan tâm của các nhà đầu tư, dẫn đến việc triển khai chưa có độ tập trung. Do đó, việc đánh giá lại thực trạng, những tồn tại, khó khăn, vướng mắc và định hướng phát triển các KKTCK theo điều kiện thực tế và xu hướng phát triển của thế giới là điều rất cần thiết.

VÌ SAO CHƯA PHÁT TRIỂN NHƯ KỲ VỌNG ?

Theo Ban Quản lý Khu kinh tế tỉnh, thời gian qua, một số dự án đầu tư trong nước tại KKTCK Mộc Bài chậm triển khai kéo dài do nhiều nguyên nhân, trong đó, chủ yếu là trước đây các chủ đầu tư đều tự thoả thuận bồi thường với người dân nên chỉ có một vài dự án bồi thường hết diện tích, còn đa phần diện tích bồi thường dạng “da beo”, không liền thửa.

Mặt khác, do chính sách bồi thường thay đổi, năng lực tài chính hạn chế nên các dự án này chưa triển khai đúng theo tiến độ đã đăng ký. Ngoài ra, việc rà soát thu hồi các dự án còn khó khăn do chưa có giải pháp xử lý tiền bồi thường của nhà đầu tư đã bỏ ra. Đa số các dự án chưa xây dựng phương án bồi thường giải toả để khấu trừ vào tiền thuê đất phải nộp.

Một số dự án, nhà đầu tư chủ động chuyển đổi công năng phù hợp với nhu cầu thời điểm hiện tại và thu hút nguồn vốn đầu tư mới như: Khu thương mại Hiệp Thành chuyển thành đất công nghiệp, bổ sung chức năng xây dựng và kinh doanh hạ tầng trong KKTCK Mộc Bài... UBND tỉnh đồng ý chủ trương và nhà đầu tư đang tổ chức thực hiện, sau đó Ban quản lý KKT tỉnh sẽ cập nhật vào quy hoạch KKTCK Mộc Bài dự kiến điều chỉnh.

Bên cạnh đó, quy hoạch KKTCK Mộc Bài có nhiều khu dân cư, nhà ở, trong khi nhu cầu chưa phát sinh nhiều và giá đất để tính tiền sử dụng đất còn khá cao, do đó, giá thành khi xây dựng hoàn thiện cũng tương đối cao, hiệu quả dự án thấp, năng lực chủ đầu tư hạn chế… nên nhiều dự án chậm triển khai kéo dài. Tại đây, có một vài dự án khu dân cư bồi thường hết diện tích, đã xây dựng một vài dãy nhà theo quy hoạch, tuy nhiên, nhu cầu của thị trường nhà ở thấp nên thiếu tính khả thi, tiền chuyển mục đích đất khá cao, thiếu hấp dẫn người mua…

Mộc Bài là 1 trong 8 KKTCK được Thủ tướng Chính phủ xây dựng tiêu chí lựa chọn để tập trung đầu tư phát triển từ nguồn ngân sách. Tuy nhiên, nguồn kinh phí từ ngân sách Trung ương hỗ trợ cho đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng KKTCK còn hạn chế. Từ năm 2013 đến nay, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tài trợ dự án phát triển đô thị tiểu vùng sông Mekong mở rộng giữa 2 tỉnh Tây Ninh và Quảng Trị, KKTCK Mộc Bài tiếp nhận và sử dụng nguồn vốn trên 40 triệu USD thực hiện các dự án như: đầu tư một số tuyến đường theo quy hoạch, nhà máy cấp nước, nhà máy xử lý nước thải, phân loại rác… Hiện tại, các dự án đang thi công, dự kiến hoàn thành trong năm 2021.

Đối với KKTCK Xa Mát, do quy hoạch quá lớn (34.197 ha), tính chất quy hoạch chưa phù hợp, diện tích đất đô thị công nghiệp nhiều, tính khả thi chưa cao; việc tổ chức thực hiện quy hoạch trung tâm đô thị Xa Mát thiếu nguồn lực, thiếu quyết tâm; các dự án đầu tư chậm triển khai đầu tư do công tác bồi thường đất gặp khó khăn, vướng mắc như việc chồng lấn quy hoạch đất giữa khu đô thị cửa khẩu Xa Mát với Ban quản lý rừng văn hoá lịch sử Chàng Riệc và dự án mở rộng quy mô Khu di tích lịch sử văn hoá Ban An ninh Trung ương Cục miền Nam chưa được giải quyết triệt để; đất quy hoạch khu vực cửa khẩu phần lớn là đất rừng, việc tổ chức thanh lý cây rừng khó khăn, kéo dài...

Xe container chở hàng xuất khẩu đi Campuchia qua cửa khẩu Mộc Bài.

Do công tác điều chỉnh quy hoạch đến nay vẫn chưa xong, nên việc đầu tư hạ tầng trọng yếu tại KKTCK Xa Mát đã tạm dừng từ năm 2011. KKTCK Xa Mát vẫn chưa cân đối được nguồn kinh phí để đầu tư các tuyến đường giao thông, chỉ đầu tư xây dựng được trạm kiểm soát liên hợp và trụ sở làm việc của các cơ quan tại cửa khẩu.

Cũng theo Ban quản lý KKT tỉnh, một vấn đề khác dẫn đến sự phát triển của các KKTCK chưa được như mong muốn là bối cảnh  kinh tế khi lập quy hoạch thuận lợi, kỳ vọng của các nhà đầu tư lớn, hầu hết các khu chức năng đều có nhà đầu tư xin chủ trương thực hiện. Tuy nhiên, có chủ đầu tư xin nhiều dự án, xin giao đất nhiều trong khi năng lực thực hiện hạn chế nên hiệu quả đầu tư chưa cao, kéo dài thời gian triển khai dự án.

Mặt khác, chính sách đối với KKTCK đã có sự thay đổi, chính sách riêng bị bãi bỏ, việc ưu đãi không còn sức hút đối với các nhà đầu tư.... Chính sách phát triển thương mại, chủ yếu là bán hàng miễn thuế, để từng bước phát triển dịch vụ, đô thị nhà ở, công nghiệp... hiện không còn phù hợp. Trong đó, chính sách mua bán hàng miễn thuế tại KKTCK Mộc Bài đã chấm dứt từ ngày 1.3.2018, và hiện nay các doanh nghiệp bán hàng miễn thuế đã ngừng hoạt động.

TẬP TRUNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ CỬA KHẨU

Do quy hoạch các KKTCK xuất phát từ mong muốn của cơ quan quản lý, chủ yếu tập trung xây dựng khu vực phi thuế quan, bán hàng miễn thuế cho khách tham quan du lịch, thu hút đầu tư với tầm nhìn ngắn hạn chủ yếu thụ hưởng chính sách ưu đãi đầu tư… nên chưa lôi cuốn được các nhà đầu tư chiến lược, có tiềm lực kinh tế ổn định, lâu dài. Quy hoạch phát triển các KKTCK trên địa bàn tỉnh tập trung kết nối với Campuchia, chưa có sự gắn kết với trung tâm kinh tế thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

Với mục tiêu đưa KKTCK Mộc Bài và Xa Mát phát triển trong thời gian tới, UBND tỉnh đã xây dựng đề án phát triển các KKTCK trên địa bàn tỉnh, hiện đang xem xét trước khi chính thức ban hành.

Theo dự thảo đề án, đối với định hướng phát triển KKTCK Mộc Bài, chuyển động lực phát triển từ các hoạt động thương mại dựa vào chính sách bán hàng miễn thuế sang tập trung phát triển các dịch vụ cửa khẩu, logistics, các khu công nghiệp; thu hẹp khu phi thuế quan, phát triển thương mại dịch vụ gắn liền với nhà ở đô thị; thu hút đầu tư tạo các sản phẩm du lịch sinh thái, các khu nghỉ dưỡng, chăm sóc sức khoẻ, vui chơi giải trí...

Hình ảnh khách đến tham quan, mua sắm miễn thuế tại KKTCK Mộc Bài trước tháng 3.2018

Đối với KKTCK Xa Mát, điều chỉnh lại quy hoạch khu đô thị theo hướng phát triển các dịch vụ cửa khẩu, kho bãi, logistics, tận dụng quỹ đất hơn 30 ha đã được bồi thường giải toả để kêu gọi thu hút đầu tư; tạo điều kiện, hỗ trợ cho các doanh nghiệp hiện hữu đang hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn KKTCK, từng bước hướng dẫn các doanh nghiệp này thực hiện các thủ tục về đầu tư, xây dựng, môi trường… đúng theo quy định.

THẾ NHÂN