Còn nhiều vướng mắc, hạn chế

Luật Hoà giải ở cơ sở được Quốc hội khoá XIII, kỳ họp thứ 5 thông qua ngày 20.6.2013, có hiệu lực thi hành từ ngày 1.1.2014, đã tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, toàn diện, vững chắc cho hoạt động hoà giải ở cơ sở đi vào nề nếp, thống nhất, hiệu quả.

Năm 2024, toàn tỉnh 3.675 hoà giải viên và 540 tổ hoà giải. Trong năm, các tổ hoà giải đã hoà giải thành 497/532 vụ, việc tiếp nhận (đạt 93,42%, tăng 0,65% so với năm 2023).

Địa phương tiếp tục thực hiện và triển khai nhiều mô hình hay như: “Tổ hoà giải cơ sở điểm”, “Hoà giải gắn với cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới”, “Hoà giải lồng ghép tuyên truyền pháp luật”, “Hoà giải cơ sở kết hợp tư vấn pháp luật”, “Phòng Tư pháp phối hợp Hội Luật gia huyện nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác hoà giải ở cơ sở”, “Tổ hoà giải kiểu mẫu”; “Tổ hoà giải điển hình”…

Địa phương chú trọng bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ hoà giải viên (như tổ chức hội nghị tập huấn; biên soạn, phát hành tài liệu; tổ chức hội thi hoà giải viên giỏi; thi viết tìm hiểu pháp luật về hoà giải ở cơ sở…).

Bên cạnh đó, thường xuyên kiểm tra, đánh giá tình hình triển khai, thực hiện Luật Hoà giải ở cơ sở; qua đó, kịp thời phát hiện mô hình hay, cách làm hiệu quả, khắc phục những tồn tại, hạn chế trong công tác hoà giải ở cơ sở.

Theo đánh giá của Sở Tư pháp, trong quá trình thực hiện hoà giải, hoà giải viên đã áp dụng các quy định pháp luật và truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc để đưa ra hướng hoà giải hợp tình, hợp lý nhiều vụ mâu thuẫn, tranh chấp.

Tuy nhiên, một bộ phận hoà giải viên còn hạn chế về kiến thức pháp luật, thời gian chuẩn bị hoà giải ngắn nên trong quá trình nghiên cứu, áp dụng pháp luật còn gặp khó khăn. Hầu hết hoà giải viên đều kiêm nhiệm các công việc khác ở ấp, khu phố, tổ dân phố nên còn hạn chế về thời gian dành cho công tác hoà giải ở cơ sở.

Một số nơi vẫn chưa phát huy được vai trò nòng cốt của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác hoà giải ở cơ sở mà chủ yếu do cơ quan Tư pháp chủ động triển khai thực hiện.

UBND cấp huyện chưa đẩy mạnh đôn đốc, nhắc nhở, kiểm tra cấp xã trong khắc phục những tồn tại, hạn chế công tác hoà giải ở cơ sở. Thù lao cho hoà giải viên theo quy định còn thấp nên chưa thu hút được nhiều người có đủ tiêu chuẩn tham gia công tác hoà giải ở cơ sở. Việc thu hút cán bộ Toà án, Công an, Viện Kiểm sát tham gia công tác hoà giải ở cơ sở còn hạn chế.

Một số tổ hoà giải ở cơ sở cho rằng, hiện chưa có quy định để tạo sự chủ động, linh hoạt cho các bên cũng như hoà giải viên trong quá trình hoà giải như: được chủ động lựa chọn hình thức hoà giải, không bắt buộc sự có mặt của các bên trong quá trình hoà giải tuỳ từng vụ, việc cụ thể.

Bên cạnh đó, chưa có quy định nhằm hiện đại hoá, ứng dụng công nghệ thông tin, đặc biệt phục vụ công tác quản lý nhà nước về hoà giải ở cơ sở. Việc tổ chức bầu hoà giải viên, tổ trưởng tổ hoà giải ở một số xã được thực hiện chưa thật sự hiệu quả, còn mang tính hình thức.

Ông Phạm Thanh Sang- Bí thư Chi bộ, Trưởng khu phố, Tổ trưởng Tổ hoà giải khu phố 3, phường Long Hoa, thị xã Hoà Thành cho biết, bên cạnh hoà giải khi có đơn thư, các thành viên trong tổ còn trực tiếp hoà giải không đơn khi phát hiện các mâu thuẫn xảy ra trong cộng đồng dân cư về ô nhiễm môi trường, tranh chấp ranh đất, an ninh trật tự… Có những vụ việc phải tham khảo ý kiến của ban, ngành, đoàn thể liên quan như: vụ việc về an ninh trật tự, tổ hoà giải phải mời Cảnh sát khu vực; vụ việc liên quan lĩnh vực tư pháp thì mời công chức Tư pháp - hộ tịch tham gia hoà giải, vừa căn cứ vào các quy định pháp luật, vừa kết hợp lý và tình để hoà giải.

“Không phải có trình độ, chuyên môn về luật là có thể hoà giải thành mà điều quan trọng và then chốt là hoà giải viên phải sâu sát với Nhân dân, tạo được uy tín trong cộng đồng dân cư, phẩm chất đạo đức tốt, có tâm, giải thích, thuyết phục, cảm hoá các bên để đi đến thoả thuận giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp. Lúc này, công tác hoà giải mới thật sự thành công, giúp thắt chặt tình làng nghĩa xóm, bảo đảm an ninh trật tự ở cơ sở”- Tổ trưởng Tổ hoà giải khu phố 3 chia sẻ.

Theo bà Dương Thị Tố Oanh- Tổ trưởng Tổ hoà giải khu phố Ninh Phúc, phường Ninh Thạnh (thành phố Tây Ninh), người dân thích giải quyết bằng tình cảm nên khi có xảy ra xích mích, tranh chấp thuộc phạm vi được hoà giải ở cơ sở, hoà giải viên sẽ kịp thời giải quyết ngay từ khi vụ việc mới xảy ra bằng cách giải thích, phân tích đúng, sai trên cơ sở có tình, có lý, kết hợp với việc phổ biến, giải thích các điều luật có liên quan trực tiếp đến vụ việc tranh chấp, qua đó hướng dẫn các bên tự thương lượng, giải quyết vụ việc. Việc áp dụng các quy định pháp luật một cách rập khuôn trong hoà giải rất khó được lòng các bên.

Hoàn thiện các quy định của Luật Hoà giải ở cơ sở

Thực tế cho thấy, những vụ việc tranh chấp phức tạp (đông người, nội dung tranh chấp liên quan đến nhiều lĩnh vực) hoặc tranh chấp về tài sản có giá trị lớn (như tranh chấp đất đai, vay mượn tiền, tài sản…), hoà giải viên ở cơ sở chưa hoà giải được nhiều, do năng lực không đáp ứng, kiến thức pháp luật còn hạn chế nên không phân tích được cho các bên về quyền và nghĩa vụ của họ đối với tranh chấp. Vì vậy, hầu hết những tranh chấp này được một bên khởi kiện ra Toà án; do đó, hằng năm, ngành Toà án thụ lý và giải quyết rất nhiều vụ việc, vụ án dân sự.

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hoà giải ở cơ sở, đáp ứng yêu cầu của tình hình mới, Sở Tư pháp đề xuất Bộ Tư pháp sửa đổi, bổ sung Luật Hoà giải ở cơ sở theo hướng bổ sung quy định mỗi xã, phường thành lập Hội đồng Hoà giải ở cơ sở thuộc hệ thống MTTQ nhằm phát huy vai trò nòng cốt của MTTQ trong công tác này; Hội đồng có nhiều tổ hoà giải, mỗi tổ chuyên hoà giải một lĩnh vực nhất định.

Theo quy định về tiêu chuẩn hoà giải viên tại Điều 7 Luật Hoà giải ở cơ sở, hoà giải viên không cần có chuyên môn luật nên họ còn khó khăn trong nghiên cứu, áp dụng luật để hoà giải. Do đó, Bộ Tư pháp cần bổ sung quy định tiêu chuẩn về trình độ văn hoá đối với hoà giải viên vì hoà giải viên có trình độ văn hoá càng cao, khả năng nghiên cứu, áp dụng các quy định của pháp luật sẽ dễ dàng hơn; việc đưa ra hướng giải quyết cũng bảo đảm phù hợp với chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Bên cạnh đó, Sở Tư pháp đề nghị Bộ Tư pháp xem xét quy định nội dung chi và mức chi cụ thể cho cán bộ Toà án, Viện Kiểm sát; luật gia, luật sư; lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở… nhằm động viên, thu hút đội ngũ này tham gia hỗ trợ công tác hoà giải ở cơ sở và làm căn cứ cho địa phương chi, quyết toán nội dung này. Nâng mức chi thù lao cho hoà giải viên vì mức chi hiện nay thấp (hoà giải thành 400.000 đồng/vụ; hoà giải không thành 300.000 đồng/vụ), không tương xứng với công sức hoà giải viên bỏ ra.

Luật Hoà giải ở cơ sở năm 2013 quy định thời gian hoà giải viên bắt đầu tiến hành hoà giải chỉ có 3 ngày là quá ngắn. Hoà giải viên không kịp tiến hành các bước chuẩn bị, nhất là đối với những vụ việc mâu thuẫn, tranh chấp phức tạp, có liên quan đến nhiều lĩnh vực pháp luật phức tạp cần nghiên cứu. Do đó, Sở Tư pháp kiến nghị Bộ Tư pháp xem xét, nghiên cứu, quy định thời gian hoà giải viên bắt đầu tiến hành hoà giải quy định tại khoản 2 Điều 20 của Luật từ 3 ngày lên 5 ngày.

Thiên Di