Những sáng tinh sương ra đồng đã nghe hương lúa chín thoảng bay. Hương lúa mộc mạc, nhẹ nhàng mà thấm đẫm, lắng sâu; người sinh ra, lớn lên cùng đồng ruộng không khó khăn gì để nhận ra. Nhẹ nhàng; nhưng hàm chứa bên trong những thông điệp mùa rất rõ.

Nghe chừng mực đậm nhạt của hương lúa mẩy vàng, nhà nông có thể áng chừng không sai lúa chín cỡ nào, gặt được hay chưa. Xa hơn thì hãy liên tưởng đến hương một nồi cơm lúa mới được mẹ mở vung, xới bằng đũa cả trong buổi sớm mai. Phơi từng hạt cơm mịn mỡ, trắng bong. Nghi ngút khói, thơm lừng…

Vào chính vụ. Xưa thì soàn soạt liềm quơ. Giờ xình xịch máy gặt. Ðồng đất bắt đầu dậy lên hương mới; mùi hương chủ trong dàn giao hưởng đa hương mỗi năm hai vụ: hương rơm. Hương lúa chín vẫn còn nhưng nhạt bớt, nhường chỗ cho nồng nàn ngây ngất hương rơm.

Rơm tươi mới cắt, dậy hương từ những thân lúa bị xén ngọt ngang lưng. Lạ kỳ thay, đớn đau mình lúa lại hoá thân thành mùi hương ngọt lịm! Hương ấy trộn lẫn cùng mùi bùn non - lép nhép cuộn lên từ bánh xích máy gặt, bì bõm nâu đen dưới bước chân người - khiến hương càng nồng hơn, ngọt hơn.

Nắng thu rót mật xuống đồng, ủ cái nồng ngọt kia dậy men thành thứ hương-rượu. Mùa rất lạ khiến ai lỡ hít vào cũng thấy mình ngây ngất, say say. Còn với những chủ nhân thực sự của đồng đất mênh mông, cơn say ấy còn ngọt ngào, quyến rũ hơn khi nhìn công sức lao động lâu nay hoá thân thành những bao lúa vàng nặng trĩu.

Say lịm. Ðể rồi sau đó lại tỉnh ra trong cơn hưng phấn như chưa hề có những nhọc nhằn lo toan trước đó, ôm xốc gọn từng bao “vàng mười” trĩu nặng lên lưng mà vác phăm phăm ra đường, chất lên xe công nông chờ sẵn. Lặc lè những chiếc xe công nông chở lúa, chở rơm chất cao có ngọn dường cũng đang nghiêng ngả trong cơn-say-hương-mùa trên cuộc hành trình về xóm. Hương mùa vấn vít theo từng chuyến xe, sực thơm cả lớp bụi đường…

Rơm vàng trải lên chân rạ ngoài đồng, gặp nắng khô cong sẽ lại chuyển mùi thơm khác. Ngọt, nhưng nhẹ nhàng, thanh tao hơn chứ không còn nồng nàn. Vẫn mang hương mùa gặt; nhưng hương giờ đã được gói, cuộn kín đáo vào trong, theo gánh quang, cộ bò, xe máy kéo về nhà mà ủ mà vun trong từng nọc rơm khô dự trữ cho trâu bò có cái ăn trong suốt mùa mưa.

Thứ hương mùa kín đáo kia đằm thắm, lắng sâu không dễ nhận ra. Thi thoảng, hương chỉ nhẹ nhàng, mơ hồ toả bay mỗi lúc có bàn tay thò rút soạt nạm rơm vàng khô cong ra khỏi nọc. Hương ấy đánh thức giác quan, nhẹ nhàng gợi nhớ gợi thương đến những mùa gặt còn in sâu trong ký ức.

Nồng nàn hương rơm hương lúa. Nồng nàn hương đồng đất. Nồng nàn cả hương từ chiếc áo đẫm mồ hôi mẹ mặc trong lúc kĩu kịt cong lưng gánh lúa về làng…

Y Nguyên