Hai thúng gùi vàng rực tưởng tương phản nhưng lại hoà điệu không ngờ với bộ đồ nâu lầm lũi, chất phác chân quê. Hỏi gùi bao nhiêu tiền một ký, bà nói: “một trăm năm chục ngàn, cô ơi”. Tui tròn mắt: dì có nhầm hôn, trái gùi mà, hồi xưa bỏ la liệt chớ có quý báu gì đâu mà giờ một trăm năm chục ngàn một ký? Bà cũng trợn mắt:- Thì đó, đó là chuyện ngày xưa, ngày xa lắc xa lơ, trái gùi hồi đó bự bằng nắm tay vầy nè.

Bà đưa nắm tay mình ra, rủi thay, tay gầy nhom, nên lật đật nói thêm:- Bằng nắm tay đàn ông á, chớ đâu nhỏ xíu vầy! Mấy thúng gùi này là tui sang lại của người ta đó, chớ đâu phải đi hái về đâu nên còn phải kiếm lời nữa.

Rồi bà lại phân trần cho cái sự mắc mỏ một trăm năm chục ngàn một ký, rằng là:- Hồi xưa á, năm nào ra tết là gùi mọc đầy trong rừng, đi lát là mấy bao. Còn giờ phải đi cả ngày. Mà cô nói, giờ không phải năm nào cũng có đâu, ba bốn năm mới có.

Bị sao hổng biết mà giờ rừng đâu mất hết rồi, muốn đi hái trái gùi, mình phải đi sâu vô rừng, rồi người ta hái nhiều quá làm giập dây gùi (gùi thuộc loại thân dây), nên phải mấy năm nó mới “tỉnh” lại. Mà còn thêm chuyện, hổng biết ai nói dây gùi làm thuốc nữa chớ, nên giờ gùi đã ít lại càng ít hơn. Hiếm lắm, còn có nhiêu đó, cô may lắm mới mua được đó chớ lát hết giờ.

“Bữa nay tui bán ở đây, chớ mai mốt hổng biết có còn gùi để bán không nữa, tui rầu quá. Thôi mua đi cô, tui bán cho cô trăm rưỡi chớ bán người khác tới hai trăm đó. Sáng sớm nãy nè, lúc tui dọn hàng ra, có bà già đi ngang thấy thúng gùi liền quay lại mua hết thúng, bả nói: mấy chục năm rồi mới gặp lại trái gùi. Gùi ngày càng hiếm, càng mắc đó cô”.

Cái “người khác” mà bà nói bán hai trăm ngàn một ký vẫn còn ngồi nguyên đó, ngay cạnh bà. Nghe bà oang oang chuyện bị bán mắc, “người khác” cười cười không nói gì. Bà cũng hơn bảy mươi, ăn mặc sang trọng, chiếc xe hơi màu đen đậu xa xa đang chờ.

Nói chung, “người khác” đó chắc chắn giàu và đang ngồi bẹp trên đôi dép mủ, cười cười nhìn bà bán gùi. Hết khách, bà già bán gùi kéo tấm manh che bớt nắng cho giỏ gùi rồi ngồi phịch xuống ghế. Lại lột nón quạt lia lịa, than thở:- Mới 9 giờ mà nắng chang chang. “Người khác” cũng bâng quơ:- Năm nay nắng ghê, nắng này độc lắm.

“Hiếm lắm”, nên tôi mua số gùi còn lại, đâu chừng 2-3 ký, rồi không hiểu sao bỗng dưng cũng kéo ghế ngồi phơi nắng với bà già bán gùi, à không, với 2 bà già của những mùa gùi xưa cũ, nghe tâm tình về những mùa gùi kiếm vài chục triệu là thường… 

2.

Ăn của rừng rưng rưng nước mắt!

Người đàn bà đen đúa nhỏ con kể quê ở tận vùng biên miệt Bến Cầu. “Sao dì đi bán xa quá vậy?”, tôi thương xót hỏi rồi thảng thốt nghe người đàn bà lam lũ chân quê than thở: “Thằng con trai lớn theo nghề hái gùi. Nào giờ có bị gì đâu, rừng có lạ lùng gì, nhắm mắt nó cũng đi tới nơi có gùi.

Cả xóm có ai giỏi leo trèo, đu cành cao hái gùi như nó. Vậy mà hôm trước tết sơ sẩy làm sao rớt từ trên đọt cây rớt xuống, gãy chân, chấn thương cột sống lung, giờ ra vô bệnh viện miết. Ông nhà tui nuôi ở trỏng, tui ở ngoài này, bán hết gùi vô thế cho ổng về nhà”.

Hỏi thăm qua lại, những mùa gùi như tràn về trong tâm trí bà già. “Xưa á, hái gùi rừng kiếm nhiều tiền lắm, một mùa mấy chục triệu là thường”. Lúc đó, cả nhà bà đi hái gùi. Đến mùa, chồng và hai đứa con trai vào rừng, chặt dây gùi đùm đề trái mang về. “Có mùa, thằng con trai sắm được cả cây vàng”. Lúc đó, đâu chỉ một nhà bà mà cả xóm, cả xã kéo vào rừng.

 Ban đầu đi một buổi, sau phải đi cả ngày, rồi phải đi hai ngày mới tìm được gùi.

Ban đầu chỉ chặt vài nhánh là đủ để bán buôn, sau rồi chặt luôn cả dây mới đủ hàng để bán.

Ban đầu chỉ tìm trái là chính, về sau người ta đồn dây gùi làm thuốc nên nhổ cả dây cả rễ...

Riết rồi “gùi” trốn mất tiêu, bán mùa này, mùa sau chưa chắc còn để bán.

“Ăn của rừng rưng rưng nước mắt cô ơi! Rừng linh lắm, phá vừa vừa thôi chớ phá quá bị trời phạt nè. “Nhất phá sơn lâm, nhì đâm hà bá”, tụi tui biết chứ, nhưng biết làm sao, theo nghề rừng mấy đời, giờ đâu phải đổi là đổi. Đàn bà con gái thường ở nhà thì đổi theo nghề hái ớt cũng dễ, còn đàn ông quen đi rừng biểu đổi liền cũng khó. Nhưng giờ nằm một chỗ rồi, không đổi cũng không được…”.

Bà già bán gùi nói mà giọng cứ nhỏ dần, càng lúc càng khó nghe.

Ờ, mà chắc gì bà nói cho tôi nghe?

Mà có lẽ, bà cũng đâu có định nói cho ai nghe…

*

Năm nào cũng mua gùi về ngâm với mật ong, pha cùng ít đá lạnh, uống vào nghe ngọt ngào thanh mát thấm tận ruột gan.

Năm nay, cũng gùi, cũng mật ong, cũng đá lạnh, mà sao nghe chua chát thấu tim gan!

Thanh Nam