Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin (phải) và người đồng cấp Syria Bashar al-Assad tại cuộc hội đàm ở Moskva ngày 15/3/2023. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

Theo đó, ông Assad đã không tiết lộ bất kỳ với người nào về kế hoạch rời khỏi Syria khi chế độ sắp sụp đổ, kể cả với nhiều người thân, trợ lý và quan chức thân cận. Vài giờ trước khi trốn sang Moskva, trong cuộc họp tại Bộ Quốc phòng với khoảng 30 chỉ huy quân đội, an ninh vào ngày 7/12, ông Assad đã cam đoan lực lượng hỗ trợ của Nga đang trên đường tới và kêu gọi lục quân tiếp tục cầm cự. Thông tin trên được tiết lộ từ một vị chỉ huy của Syria đã tham gia cuộc họp trên.

Theo nguồn tin thân cận của Tổng thống Syria, ngày 7/12, ông Assad đã nói với nhân viên quản lý văn phòng tổng thống rằng sau khi kết thúc công việc sẽ trở về, thay vì tới sân bay như thực tế. Ngoài ra, ông Assad cũng đã đề nghị cố vấn truyền thông của mình, bà Buthaina Shaaban tới dinh thự để viết bài phát biểu, nhưng bà đã không còn được gặp ông.

Giám đốc điều hành của tổ chức nghiên cứu Sáng kiến ​​cải cách Arab cho biết "ông Assad thậm chí còn không cố gắng chống trả đến cuối cùng. Ông ấy thậm chí còn không tập hợp quân đội của mình. Ông ấy để những người ủng hộ mình tự đối mặt với số phận".

Bên cạnh đó, ông Assad được cho là không thông báo cho em trai mình, ông Maher - chỉ huy Sư đoàn Thiết giáp tinh nhuệ số 4, về kế hoạch rút lui của mình. Sau đó, ông Maher đã bay trực thăng đến Iraq và cuối cùng đến Nga. Ngoài ra, những người anh em họ bên ngoại của ông Assad là Ehab và Eyad Makhlouf cũng bị ở lại khi thủ đô Damascus rơi vào lực lượng đối lập. Hai người này cố gắng chạy trốn bằng ô tô đến Liban nhưng đã bị lực lượng đối lập phục kích.

Theo nguồn tin ngoại giao, ông Assad đã rời khỏi Damascus vào ngày 8/12 bằng máy bay đã bị tắt hệ thống tín hiệu nhằm tránh bị lực lượng đối lập phát hiện. Sau đó, máy bay đã chở ông Assad đến căn cứ không quân Hmeimim của Nga ở thành phố ven biển Latakia của Syria và từ đó bay tới Moskva. Các thành viên trong gia đình gồm người vợ Asma và 3 người con đã chờ sẵn ông ở thủ đô Moskva của Nga.

Theo các video được ghi lại về dinh thự của Tổng thống Syria đã được đăng tải lên mạng xã hội, ông đã vội vã rời đi, để lại đồ ăn đã nấu chín trên bếp và một số đồ dùng cá nhân, trong đó có album ảnh gia đình.

Việc rời bỏ đất nước Syria cũng là điều bất đắc dĩ của ông Assad. Ông đã dự liệu về việc không còn sự “giải cứu” quân sự từ Nga như thời điểm năm 2015, giúp xoay chuyển cục diện cũng như sự hỗ trợ từ đồng minh Iran. Nhà lãnh đạo Syria đã nhận thức rõ điều này vào những ngày trước khi ông rời đi, khi ông đã nỗ lực tìm kiếm sự hỗ trợ từ nhiều bên nhằm cố gắng duy trì quyền lực và đảm bảo an toàn cho bản thân.

Trước đó vào ngày 28/11, ông Assad đã có chuyến thăm tới Moskva – đúng 1 ngày sau khi lực lượng đối lập Syria tấn công tỉnh Aleppo ở phía Bắc. Tuy nhiên, theo một số nguồn tin thì Điện Kremlin không thể can thiệp để thay đổi được tình hình thực tế. Tuy nhiên, ông Assad đã được cho là không thông báo chính xác những thông tin trên cho những phụ tá của mình ở trong nước.

Ông Hadi al-Bahra, người đứng đầu phe đối lập chính của Syria ở nước ngoài trích dẫn một số nguồn tin cho biết: "Ông ấy đã nói với các chỉ huy và cộng sự của mình sau chuyến đi Moskva rằng sự hỗ trợ quân sự sẽ đến. Ông ấy đã nói dối họ. Thông điệp mà ông ấy nhận được từ Moskva là tiêu cực".

Vào ngày 2/12, 4 ngày sau chuyến thăm trên, Ngoại trưởng Iran Abbas Araqchi đã gặp ông Assad tại Damascus. Vào thời điểm đó, nhóm Hồi giáo Hayat Tahrir al-Sham (HTS) đã kiểm soát thành phố lớn thứ 2 của Syria là Aleppo và đang tiến về phía Nam khi lực lượng chính phủ tiếp tục rút lui. Ông Assad thừa nhận quân đội chính phủ đã không đủ khả năng để có thể kháng cự.

Cuối cùng, ông Assad đã phải chấp nhận sự sụp đổ không thể tránh khỏi của chính quyền và quyết định rời khỏi đất nước, chấm dứt giai đoạn cầm quyền của gia đình từ năm 1971 – khi tính cả thời gian bố ông nắm quyền. Có thông tin, Tổng thống Syria ban đầu muốn trốn sang Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) khi lực lượng đối lập chiếm Aleppo và Homs và trên đà tiến về thủ đô Damascus.

Tuy không có nhiều hoạt động hỗ trợ quân sự với chính quyền Syria, những phía Nga vẫn tìm mọi cách để đảm bảo an toàn cho ông Assad. Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov, khi tham dự diễn đàn Doha ở Qatar vào ngày 7-8/12, đã đi đầu trong nỗ lực ngoại giao khi kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar tận dụng mối quan hệ của họ với HTS nhằm giúp ông Assad có thể đến Nga an toàn. Ông Lavrov được đánh giá là đã làm "mọi thứ có thể" trong vấn đề này.

Theo một số nguồn tin, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ đã thỏa thuận với HTS để tạo điều kiện cho ông Assad ra đi, bất chấp tuyên bố chính thức của cả hai nước rằng họ không có liên hệ nào với HTS. Ngoài ra, cũng có thông tin rằng Moskva đã phối hợp với các quốc gia láng giềng để đảm bảo rằng máy bay Nga đưa ông Assad rời khỏi không phận Syria mà không bị chặn hoặc tấn công.

Trong cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình Al Arabiya của Arab Saudi, Thủ tướng Syria Mohammed Jalali của chính quyền ông Assad chia sẻ ông đã có cuộc nói chuyện qua điện thoại với Tổng thống vào tối ngày 7/12.

Ông nói thêm: "Trong cuộc gọi cuối cùng, tôi đã nói với ông ấy về tình hình khó khăn như thế nào và có rất nhiều người dân phải di dời từ Homs đến Latakia ... rằng có sự hoảng loạn và kinh hoàng trên đường phố. Ông ấy trả lời: 'Ngày mai, chúng ta sẽ xem’. ‘Ngày mai, ngày mai', là điều cuối cùng ông ấy nói với tôi". Ông Jalali cũng cho biết đã cố gắng gọi lại cho Tổng thống Assad vào lúc rạng sáng ngày 8/12, nhưng không có hồi âm.

Cũng trong ngày 8/12, Bộ Ngoại giao Nga đã ra thông cáo chính thức về tình hình tại Syria và quyết định của Tổng thống Bashar al-Assad. Theo thông cáo, Tổng thống Bashar al-Assad đã rời Syria. Ông Assad quyết định từ bỏ cương vị tổng thống và rời khỏi đất nước, đồng thời để lại chỉ thị về chuyển giao quyền lực một cách hòa bình. Bộ Ngoại giao Nga nhấn mạnh: “Nga không tham gia vào các cuộc đàm phán này”. Thông cáo cũng đề cập rằng Nga đang giữ liên lạc với tất cả các nhóm đối lập Syria.

Trong ngày 9/12, truyền thông nhà nước Nga, bao gồm hãng thông tấn TASS, dẫn lời một nguồn tin từ Điện Kremlin cho biết: “Tổng thống Syria Bashar al-Assad và các thành viên gia đình ông đã đến Moskva. Nga đã cấp quyền tị nạn cho họ vì lý do nhân đạo”. TASS dẫn nguồn tin từ Điện Kremlin cho biết thêm: “Các quan chức Liên bang Nga đã liên lạc với đại diện của phe đối lập vũ trang tại Syria".

Trong cuộc họp báo ngày 11/12, Người phát ngôn Điện Kremlin xác nhận Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cấp quy chế tị nạn cho Tổng thống Assad và gia đình vì lý do nhân đạo.

Ông Mikhail Ulyanov, một nhà ngoại giao cấp cao của Nga, cho hay quyết định cấp cơ chế tị nạn cho ông Assad phản ánh cam kết của Nga với các đồng minh trong thời điểm đầy thử thách. "Nga không phản bội bạn bè của mình trong những tình huống khó khăn".

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov cũng xác nhận ông Assad đã được đưa đến Nga "theo cách an toàn, bí mật nhất có thể" sau khi chính quyền của ông sụp đổ.

Nguồn Bình Thanh/Báo Tin tức (Theo Reuters, TASS)