Hiệu quả từ các mô hình chăm sóc tại cộng đồng

Những năm gần đây, cụm từ “già hoá dân số” không còn là cảnh báo xa vời mà đã hiện hữu rõ ràng trong đời sống xã hội, len lỏi vào từng xóm ấp, khu phố, từng mái nhà.

Với tốc độ dân số già hoá ngày càng tăng, Tây Ninh đang đứng trước không ít thách thức, song cũng cho thấy những nỗ lực không ngừng nhằm chuyển hoá thách thức thành cơ hội, không ngừng nỗ lực nâng cao chất lượng chăm sóc, phát huy vai trò của người cao tuổi (NCT), nhóm xã hội tưởng chừng “yếu thế” nhưng thực chất giàu giá trị sống, kinh nghiệm và nhân văn.

Tính đến tháng 11.2024, dân số toàn tỉnh đạt 1.351.231 người, trong đó có 177.822 người từ 60 tuổi trở lên, chiếm 13,3%. So với cuối năm 2023, số NCT tăng thêm 11.652 người, tăng 13,3%. Trong đó, có đến 30.868 người từ 80 tuổi trở lên và 18.274 NCT là người dân tộc thiểu số. Sự thay đổi nhanh chóng về cơ cấu dân số đang tạo áp lực lớn lên hệ thống dịch vụ xã hội.

Ngoài chăm sóc y tế, NCT cần được hỗ trợ về đời sống tinh thần, các mối quan hệ xã hội và cơ hội tham gia cộng đồng. Thời gian qua, Tây Ninh đã triển khai nhiều mô hình thiết thực để nâng cao chất lượng sống cho NCT, đặc biệt tại tuyến cơ sở.

Tại xã Thanh Phước, huyện Gò Dầu, ông Võ Văn Tự (73 tuổi) đều đặn tham gia sinh hoạt tại Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau ấp Trâm Vàng 3. Ông chia sẻ: “Trước đây tôi ở nhà suốt, ít nói chuyện với ai. Từ ngày vào câu lạc bộ, tôi đỡ buồn, ngủ ngon, ăn uống điều độ hơn.

Thỉnh thoảng có các cháu tình nguyện viên đến thăm hỏi sức khoẻ, tôi thấy mình được quan tâm, được nhớ tới”. Câu chuyện của ông Tự phản ánh sinh động hiệu quả của các mô hình chăm sóc NCT tại cơ sở, nơi chính sách xã hội và y tế đang được điều chỉnh để thích ứng với tốc độ già hoá dân số ngày một tăng.

Tây Ninh là địa phương có đặc thù văn hoá tôn giáo rõ nét, với hơn 70% dân số theo tôn giáo, trong đó tín đồ đạo Cao Đài chiếm gần 50%. Trong đời sống tinh thần của NCT, các sinh hoạt tôn giáo không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là liều “dưỡng sinh” hiệu quả.

Bà Phan Thị Thu Hà (68 tuổi), tín đồ đạo Cao Đài ở khu phố Hiệp Thạnh, phường Hiệp Ninh, thành phố Tây Ninh chia sẻ: “Từ ngày nghỉ hưu, tôi đi chùa đều đặn, được gặp gỡ chị em quen biết lâu năm.

Ở nhà thì buồn, lên chùa có người nói chuyện, có khi cùng nhau dọn dẹp, nấu đồ chay. Mình thấy vui hơn, đầu óc nhẹ nhõm, ngủ ngon, ăn cũng ngon. Nhìn tôi vui khoẻ, tụi nhỏ cũng yên tâm”.

Từ năm 2021, tỉnh Tây Ninh triển khai Chương trình chăm sóc sức khoẻ NCT giai đoạn 2021-2025 với cách tiếp cận đồng bộ, định hướng rõ ràng và nguồn lực ngày càng được tăng cường. Đến nay, toàn tỉnh có 254 Câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau và 65 Câu lạc bộ chăm sóc sức khoẻ NCT, thu hút trên 70.000 lượt người tham gia. Qua các buổi sinh hoạt định kỳ, NCT được trang bị kiến thức chăm sóc sức khoẻ, phòng ngừa bệnh mãn tính và hỗ trợ nhau trong cuộc sống thường ngày.

Hiệu quả từ các mô hình chăm sóc tại cộng đồng không chỉ dừng lại ở việc nâng cao nhận thức mà còn trực tiếp cải thiện sức khoẻ thể chất và tinh thần của NCT. Bà Võ Thị Lành (72 tuổi), ngụ khu phố Long Thời, phường Long Thành Bắc, thị xã Hoà Thành, từng mắc bệnh tiểu đường chia sẻ: “Trước đây tôi ăn uống thất thường, bệnh hoài không dứt. Nhờ tham gia câu lạc bộ, được hướng dẫn chế độ ăn uống phù hợp, vận động đúng cách, tôi thấy khoẻ hơn. Đường huyết ổn định, tinh thần cũng phấn chấn”.

Ông Trần Quốc Phong, 65 tuổi, ấp Cẩm Long, xã Cẩm Giang, huyện Gò Dầu, từng bị nhồi máu cơ tim kể: “Tôi bị bệnh tim nặng, có lúc tưởng không qua khỏi. Nhưng nhờ Trạm Y tế theo dõi sát, phát thuốc đúng lúc, dặn dò cẩn thận nên bệnh ổn lại. Giờ tôi vẫn đi chợ, tập thể dục, còn phụ việc nhà. Tôi thật sự biết ơn các ban, ngành đoàn thể, nhất là nhân viên Trạm Y tế”.

Chung tay cho chính sách an sinh

Một điểm sáng đáng chú ý của chương trình là mạng lưới tình nguyện viên chăm sóc sức khoẻ NCT được hình thành và duy trì tại hầu hết các xã, phường, thị trấn. Tổ tình nguyện viên cấp xã gồm Trưởng Trạm Y tế làm Tổ trưởng, viên chức dân số và đại diện Hội NCT làm Tổ phó. Thành viên là cộng tác viên dân số - y tế, hội viên Hội NCT và đại diện một số ban, ngành, mỗi ấp hoặc khu phố có từ 3-5 người. Trong 5 năm qua, đội ngũ này đã thực hiện 10.228 lượt chăm sóc sức khoẻ NCT tại nhà. Họ âm thầm góp sức mỗi ngày bằng những việc làm giản dị nhưng đầy ý nghĩa như đo huyết áp, hỗ trợ sinh hoạt, trò chuyện, động viên tinh thần…

Bà Vũ Thị Hoa, tình nguyện viên tại ấp Tân Đông 1, xã Tân Lập, huyện Tân Biên cho biết: “Mỗi lần tới thăm các cụ, tôi phụ dọn dẹp, nấu ăn rồi ngồi trò chuyện. Có cụ sống đơn chiếc, chỉ cần người nghe các cụ nói là các cụ vui rồi. Thấy các cụ cười, đi lại khoẻ hơn, tôi thấy công việc của mình có ý nghĩa. Không lương bổng gì, nhưng lòng nhẹ nhàng lắm”.

Tuy vậy, hiện chỉ 9,15% xã, phường, thị trấn có đủ cả câu lạc bộ chăm sóc sức khoẻ và đội tình nguyện viên, cho thấy sự phân bổ nguồn lực chưa đồng đều, nhất là ở tuyến cơ sở.

Trong giai đoạn 2021-2025, tỉnh Tây Ninh tổ chức hơn 402.000 lượt tư vấn, khám sức khoẻ định kỳ cho NCT. Tuy nhiên, tỷ lệ NCT được khám sức khoẻ ít nhất một lần mỗi năm mới đạt 60,42%, vẫn thấp hơn mục tiêu đề ra là 70%. Việc lập hồ sơ quản lý sức khoẻ cá nhân cho NCT chỉ đạt 27,78%, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả quản lý sức khoẻ lâu dài, đặc biệt trong bối cảnh già hoá dân số ngày càng rõ nét.

Dù còn nhiều khó khăn, Tây Ninh vẫn đạt được những kết quả tích cực. Tỷ lệ NCT được phát hiện, điều trị và quản lý bệnh không lây nhiễm đạt 71,23%, vượt mục tiêu chương trình. Hơn 514.000 lượt khám, chữa bệnh đã được thực hiện theo phương pháp kết hợp giữa y học hiện đại và y học cổ truyền, một giải pháp phù hợp với nhu cầu chăm sóc sức khoẻ đặc thù của NCT. Bên cạnh đó, gần 250.000 lượt người được cấp phát thuốc, khám bệnh miễn phí và nhận quà hỗ trợ, góp phần giảm bớt gánh nặng tài chính cho NCT.

Hiểu biết của NCT hoặc người thân về già hoá dân số và quyền được chăm sóc sức khoẻ ngày càng được nâng cao, đạt 75,32%, vượt chỉ tiêu 70% theo kế hoạch đề ra. Mô hình Câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau và các câu lạc bộ chăm sóc sức khoẻ NCT được triển khai rộng khắp, với 254/288 câu lạc bộ có nội dung chăm sóc sức khoẻ, đạt 88,19%, vượt chỉ tiêu 80%.

Đặc biệt, 61/94 xã, phường, thị trấn (tương đương 64,89%) đạt tiêu chí “Môi trường thân thiện với NCT”, vượt xa so với mục tiêu 20%, cho thấy sự phối hợp hiệu quả giữa các ngành, các cấp trong việc cải thiện điều kiện sống cho NCT.

Tổng kinh phí thực hiện chương trình giai đoạn 2021-2025 đạt 67,5 tỷ đồng, trong đó gần 60% là từ nguồn xã hội hoá. Đây là minh chứng cho sự chung tay mạnh mẽ của chính quyền, cộng đồng doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, bảo đảm tính bền vững cho chính sách an sinh.

Tuy nhiên, hệ thống chăm sóc NCT vẫn còn nhiều khoảng trống. Toàn tỉnh chưa có mô hình Trung tâm chăm sóc sức khoẻ ban ngày cho NCT ở cấp huyện; hiện có 5 cơ sở trợ giúp xã hội có chức năng chăm sóc NCT. Tỷ lệ NCT cô đơn, bệnh nặng được khám và điều trị tại nơi ở mới đạt 33,98%.

Một thách thức khác là tỷ lệ NCT có bảo hiểm xã hội còn thấp, khiến họ dễ bị tổn thương trước những cú sốc về kinh tế và sức khoẻ. Trước thực tế đó, UBND tỉnh đã kiến nghị Bộ Y tế bổ sung khám sức khoẻ định kỳ vào danh mục chi trả của bảo hiểm y tế, một đề xuất thiết thực nhằm hiện thực hoá chiến lược phòng bệnh toàn diện và lâu dài.

Sau 5 năm thực hiện, Chương trình chăm sóc sức khoẻ NCT tỉnh Tây Ninh đạt và vượt 8/13 chỉ tiêu. Nhưng thành tựu lớn nhất không nằm ở những con số, mà là sự chuyển biến trong cách nhìn: từ “chăm sóc” sang “trao quyền”, từ “hỗ trợ” sang “tạo cơ hội”, từ “chi trả” sang “đầu tư lâu dài”.

Trong xã hội hiện đại, tuổi già không nên bị xem là gánh nặng, mà phải được trân trọng như một nguồn lực, già về tuổi đời nhưng chưa hề “cũ” trong khả năng cống hiến và truyền cảm hứng. Ngày 6.6, Ngày Người cao tuổi Việt Nam, là dịp để tri ân và khẳng định rằng: mỗi hành động nhỏ dành cho NCT hôm nay chính là đầu tư cho một xã hội nhân văn, trách nhiệm và bền vững trong tương lai.

Sông Hương