Đồng chí Fidel Castro Ruz trong chuyến thăm Tây Ninh tháng 12.1995. Ảnh: tư liệu BTN

Trong lịch sử ngoại giao của đất nước ta có một mối bang giao quốc tế rất đặc biệt, đó là quan hệ đoàn kết sâu đậm giữa Việt Nam với nước Cộng hoà Cuba, hai quốc gia có cùng lý tưởng cách mạng, chiến đấu chống kẻ thù chung, có cùng hoàn cảnh bị kẻ thù bao vây, cấm vận rất quyết liệt, nhưng vẫn kiên cường phấn đấu vươn lên, bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng và xây dựng phát triển đất nước.

Trong mối quan hệ đoàn kết đặc biệt đó, hai nước có một điểm tương đồng càng đặc biệt hơn. Nếu như khi nhắc đến cách mạng Việt Nam ai cũng nhắc đến lãnh tụ Hồ Chí Minh, thì khi nhắc đến cách mạng Cuba ai cũng nhắc đến lãnh tụ Fidel Castro Ruz. Và trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược của dân tộc Việt Nam, Fidel Castro Ruz là nguyên thủ quốc gia duy nhất từng đến thăm Việt Nam ngay trong thời chiến, đến tận vùng giải phóng phía Nam vĩ tuyến 17.

Về ngoại giao, chỉ một năm sau khi cách mạng thành công, Cuba đã thiết lập ngoại giao với Việt Nam vào ngày 2.12.1960. Và cũng ngay sau khi Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam thành lập, Cuba là nước đầu tiên và duy nhất thành lập đại sứ quán, trình quốc thư lên Chính phủ ngày 3.3.1969, cách nay gần tròn 50 năm. Cho đến ngày nay, nơi đặt đại sứ quán Cuba vẫn còn lưu dấu trong Khu di tích quốc gia đặc biệt Trung ương Cục miền Nam tại Tây Ninh.

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, với nghĩa tình sâu nặng của người bạn chiến đấu cùng chung lý tưởng cách mạng, nước Cuba đã giúp ta xây dựng nhà máy đầu tiên của ngành công nghiệp chế biến mía đường tại Tây Ninh. Vì thế nhà máy đường Nước Trong, trên địa bàn xã Tân Hội, huyện Tân Châu còn được người dân gọi là “nhà máy đường Cuba”.

Với sự giúp đỡ miệt mài của các chuyên gia Cuba, nhà máy được khởi công xây dựng vào tháng 4 năm 1988 và khánh thành vào ngày 24.12.1992, với công suất chế biến ban đầu là 500TMN (tấn mía cây/ngày). Ngay sau khi nhà máy đường Nước Trong đi vào hoạt động, nhận thấy cần phải tăng công suất chế biến mới có thể giải quyết nguồn nguyên liệu mía cây dồi dào tại địa phương, lãnh đạo tỉnh chấp thuận cho Công ty Mía đường Tây Ninh thực hiện tăng công suất nhà máy này lên 1.000TMN.

Thế là đoàn chuyên gia Cuba tiếp tục ở lại tận tình giúp đỡ tỉnh ta tăng gấp đôi công suất chế biến của nhà máy đường. Công trình này được tiến hành trong 3 năm, hoàn thành vào cuối năm 1995, đúng vào lúc người đứng đầu Đảng và Nhà nước Cuba - đồng chí Fidel Castro Ruz sang thăm Việt Nam lần thứ hai. Và đồng chí đã đến tỉnh ta thăm nhà máy đường Nước Trong, biểu tượng sinh động của mối quan hệ hữu nghị, đoàn kết Việt Nam - Cuba đặt tại Tây Ninh.

Cho đến nay, sau 27 năm đưa vào hoạt động, nhà máy vẫn chạy tốt, năm nào cũng chạy vượt công suất đã nâng cấp, hơn 1.000TMN mà vẫn chưa bao giờ trục trặc, hỏng hóc hay xảy ra sự cố gì cả.

Đồng chí Fidel Castro Ruz chụp ảnh lưu niệm cùng cố Bí thư Tỉnh uỷ Nguyễn Văn Rốp, nguyên Bí thư Tỉnh uỷ Nguyễn Thị Minh và ông Nguyễn Văn Sỹ. Ảnh tư liệu LCT.

Trong dịp đồng chí Fidel Castro Ruz đến thăm nhà máy đường Nước Trong, Mặc dù thời gian đã qua khá lâu, nhưng ấn tượng về chuyến thăm ấy vẫn chưa phai mờ trong tâm trí của người Tây Ninh. Qua ký ức của những người từng chứng kiến sự kiện “Fidel đến Tây Ninh”, chúng tôi như nhận thấy trước mắt khung cảnh đón tiếp đồng chí thật sinh động, ấm áp nghĩa tình.

Ngày 11.12.1995, lần đầu tiên Đảng bộ và nhân dân Tây Ninh đón tiếp một vị nguyên thủ quốc gia nước ngoài - lại là vị nguyên thủ, người đồng chí kính mến, thân thiết nhất: Fidel Castro Ruz. Hầu như mọi người dân Việt Nam đều gọi đồng chí chỉ một từ thân thương: Fidel. Khi Fidel bước xuống xe ôm hôn thắm thiết đồng chí Nguyễn Văn Rốp - Bí thư Tỉnh uỷ, đồng chí Nguyễn Thị Minh - Chủ tịch UBND tỉnh tại cửa ngõ Suối Sâu của tỉnh, mọi người có mặt trong buổi tiếp đón đều nhận ra một Fidel rất đỗi quen thuộc, gần gũi dù chỉ mới lần đầu gặp mặt.

Trên suốt chặng đường từ Suối Sâu đến thị trấn Trảng Bàng qua lộ 19-26 (nay là đường tỉnh 782 - NV) về thị xã Tây Ninh (nay là thành phố Tây Ninh - NV), lên tận huyện Tân Châu hơn 100km, nhiều người dân đổ xô ra đường để đón tiếp Fidel. Nhân dân và các em học sinh ở thị xã Tây Ninh cũng như ở tận xã Tân Hội, nơi nhà máy đường Nước Trong toạ lạc, đã chờ đón Fidel suốt từ 8, 9 giờ sáng đến 3, 4 giờ chiều.

Tình cảm của người Tây Ninh đối với Fidel xuất phát từ sự cảm kích, lòng ngưỡng mộ về câu nói sâu sắc, đậm đà tình đồng chí “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”. Dứt khoát không chỉ là câu tuyên bố ngoại giao, bởi lẽ ngay trong thời chiến tranh chống Mỹ, Fidel đã có mặt cùng nhân dân Việt Nam trên chiến hào vùng giải phóng Quảng Trị. Và hôm nay - 11.12.1995, trước khi đến thăm vùng đất từng là căn cứ địa cách mạng của Trung ương Cục miền Nam, Fidel đã bước xuống địa đạo Củ Chi, điều mà Fidel từng mong muốn 22 năm trước khi đến Việt Nam lần đầu.

Cả trăm cây số từ Suối Sâu đến Nước Trong, Fidel đã đi trong ánh mắt, tấm lòng người Tây Ninh. Như hiểu được điều đó, tại bãi mía nguyên liệu của nhà máy đường Nước Trong, Fidel đã nói: “Tôi cảm thấy như mình đang ở tại Cuba. Tôi đã thấy mía, mía của các bạn tốt và sạch”. Nói về nhà máy đường Nước Trong, bông hoa tươi đẹp của tình hữu nghị Việt Nam - Cuba, tình đoàn kết của Cuba riêng với Tây Ninh, Fidel cho biết ở Cuba không còn làm nhà máy nhỏ như vậy nữa, nhưng chưa bao giờ Fidel thấy các chuyên gia Cuba thiết kế nhà máy một cách nhiệt tình như thiết kế nhà máy Nước Trong. Và hôm nay, khi Fidel có mặt tại Nước Trong, nhà máy đang đi vào những ngày cuối cùng của công việc nâng công suất từ 500 lên 1.000 TMN để trong vài hôm nữa dây chuyền công suất mới sẽ được khởi động.

Tại buổi lễ đón tiếp, Fidel đã “chất vấn” Giám đốc nhà máy Nguyễn Văn Sỹ (Út Sỹ) một cách rất “tận tình”. Fidel hỏi mọi chuyện liên quan đến việc trồng mía và chế biến đường. Từ các giống mía, thời vụ trồng, cách chăm sóc, thu hoạch đến tỷ lệ thu hồi đường qua chế biến; thậm chí đến tỷ lệ mật rỉ, việc chế biến phụ phẩm sau đường để có… rượu Rhum cho người Tây Ninh dùng.

Fidel tỏ ra chưa hài lòng khi nghe Út Sỹ trả lời về việc nhà máy chưa tận dụng phụ phẩm sau đường và nhà máy chưa kịp khởi động dây chuyền tăng công suất ngay hôm nay. Tuy nhiên, Fidel đã ngỏ lời khen Giám đốc Nguyễn Văn Sỹ tỏ ra rất am tường công việc ngành mía đường, đã trả lời đúng và đầy đủ các câu hỏi của người đứng đầu đất nước có ngành mía đường mạnh hàng đầu trên thế giới.

Dù thời gian đến thăm Tây Ninh, thăm nhà máy đường Nước Trong rất ngắn, chỉ trong một buổi chiều, Fidel cũng đã vào tận xưởng máy, đi lên các giàn máy xem xét từng bộ phận thiết bị nâng công suất và trao đổi với Phó Giám đốc kỹ thuật Nguyễn Ngọc Thạnh (Năm Thạnh), người hướng dẫn Fidel tham quan, về những vấn đề quản lý kỹ thuật vận hành nhà máy đường.

Fidel nói chuyện trực tiếp với Năm Thạnh bằng tiếng Anh, không thông qua phiên dịch. Trước khi rời nhà máy, kết thúc chuyến thăm Tây Ninh, Fidel đã ân cần thăm hỏi, dặn dò các chuyên gia Cuba đang công tác hỗ trợ nhà máy nâng công suất chế biến. Tuy những lời dặn dò ấy không có phiên dịch, nhưng hàng ngàn người có mặt đều ngầm hiểu rằng Fidel động viên các chuyên gia cố gắng đem hết khả năng phục vụ để cho nhà máy vận hành với công suất tăng gấp đôi công suất thiết kế ban đầu một cách hoàn hảo nhất, hiệu quả nhất, xứng đáng là một biểu tượng của tình cảm thuỷ chung gắn bó keo sơn Việt Nam - Cuba.

Tin tường thuật chuyến thăm Tây Ninh của đồng chí Fidel Castro Ruz đăng trên Báo Tây Ninh số ra ngày 11.12.1995

Đồng chí Fidel Castro Ruz - Bí thư Thứ nhất Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng nước Cộng hoà Cuba đến Tây Ninh trong một khoảng thời gian không dài nhưng vẫn quá đủ để ghi đậm trong lòng người Tây Ninh hình ảnh một lãnh tụ kiên cường của phong trào cách mạng châu Mỹ La-tinh, một hình ảnh đơn giản mà độc đáo của một chiến sĩ du kích quả cảm, tóc râu đã bạc mà vẻ quắc thước, tinh anh vẫn còn sáng mãi.

NGUYỄN TẤN HÙNG