Phương tiện vận tải qua lại cửa khẩu quốc tế Xa Mát.

Nhiều “bệnh” để kéo dài

Tây Ninh có 2 khu kinh tế cửa khẩu (KKTCK) Mộc Bài và Xa Mát. KKTCK Mộc Bài có diện tích 21.284 ha. KKTCK Xa Mát có diện tích 34.197 ha. Tỉnh cũng có 6 khu công nghiệp (KCN) đang hoạt động (Trảng Bàng, Thành Thành Công, Chà Là, Phước Đông, Khu chế xuất Linh Trung 3 và KCN TMTC - nằm trong KKTCK Mộc Bài), với tổng diện tích đất tự nhiên đã được quy hoạch là 3.958 ha; có 18 cụm công nghiệp (CCN) với diện tích quy hoạch là 802,48 ha.

Nhìn chung, công tác quản lý, đầu tư phát triển các KCN, CCN, KKTCK thời gian qua đã có những đóng góp nhất định cho phát triển kinh tế - xã hội; tăng cường hệ thống hạ tầng kinh tế - kỹ thuật tạo điều kiện thuận lợi cho triển khai nhiều dự án đầu tư và chuyển dịch cơ cấu kinh tế; tăng thêm một số nguồn thu cho ngân sách; thúc đẩy hình thành những khu vực đô thị mới cùng với nhiều loại hình dịch vụ (tài chính, ngân hàng, dịch vụ tiêu dùng...); tạo thêm nhiều việc làm ổn định, hình thành đội ngũ lao động có tay nghề và tác phong lao động công nghiệp; góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của địa phương.

Dù vậy, sau nhiều năm triển khai, quá trình thực hiện quy hoạch và triển khai các dự án đầu tư, xây dựng còn nhiều hạn chế, bất cập, nhất là đối với các KKTCK và các CCN. Tình trạng này cần phải được rà soát, điều chỉnh cho phù hợp.

Cụ thể, tại KKTCK Mộc Bài, hầu hết nội dung, định hướng, mục tiêu, chỉ tiêu quy hoạch hiện tại không còn phù hợp với yêu cầu quản lý quy hoạch xây dựng cũng như yêu cầu về quản lý đô thị theo định hướng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, khu vực và của khu này. Đối với KKTCK Xa Mát, do diện tích được quy hoạch quá lớn, cùng với tình trạng chồng lấn với ranh đất rừng phòng hộ và phần lớn diện tích Vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát nên hơn 10 năm qua, các mục tiêu, chỉ tiêu quy hoạch Khu hầu như không được thực hiện; các chỉ tiêu quy hoạch khu đô thị cửa khẩu thiếu tính khả thi so với yêu cầu phát triển.

Công tác thu hút đầu tư và việc triển khai dự án tại các CCN và KKT còn chậm. Số dự án và số vốn đăng ký thực hiện tại các CCN không nhiều. Tỷ lệ diện tích đất được lấp đầy còn rất thấp. Số doanh nghiệp đầu tư sản xuất còn rất ít, hầu hết là các dự án sử dụng nhiều đất đai và lao động với ngành nghề chủ yếu là gia công sản phẩm xuất khẩu, giá trị tăng thêm còn thấp... Đồng thời, các nhà đầu tư vào CCN phần lớn là doanh nghiệp trong nước, quy mô nhỏ, hạn chế về năng lực tài chính, công nghệ và trình độ quản lý...

Bên cạnh đó, việc triển khai các dự án đầu tư hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội tại hầu hết KCN, CCN, KKT theo các quy hoạch được phê duyệt còn chậm, thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Hạ tầng xã hội, nhất là các thiết chế văn hoá chưa được quan tâm đầu tư đầy đủ, đồng bộ cùng với việc tổ chức hoạt động thiếu thường xuyên, kém hấp dẫn. Nhiều dự án nhà ở chưa thu hút được đa số công nhân trong khi nhiều người lao động muốn sống ở các khu nhà trọ bên ngoài các KCN, KKT với điều kiện sinh hoạt, an ninh trật tự, vệ sinh môi trường rất hạn chế.

Ngoài ra, công tác quản lý, giám sát việc thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải, nước thải và khí thải của nhiều dự án tại KCN, CCN có hiệu quả thấp. Một số vấn đề phát sinh về ô nhiễm môi trường (tiếng ồn, khói thải, nước thải) dù người dân xung quanh phản ánh nhưng chưa được quan tâm giải quyết triệt để.

Một công trình bị bỏ hoang ở Mộc Bài.

“Bắt mạch” những tồn tại, hạn chế

Một trong những nguyên nhân chính gây ra những tồn tại, hạn chế là do quy hoạch nhiều KKTCK, KKT có quy mô quá lớn, trong khi nguồn lực đầu tư, năng lực quản lý và các chính sách ưu đãi để phát triển chưa thật sự hấp dẫn. Chẳng hạn như, chính sách ưu đãi về thuế trong KKT không ổn định, kém hấp dẫn nhà đầu tư nên tính khả thi chưa cao. Bên cạnh đó, vị trí và quy mô của nhiều phân khu chức năng của một số dự án quy hoạch, nhất là các KKTCK (quy hoạch CCN, khu đô thị cửa khẩu...) chưa thật sự hợp lý nên trong quá trình triển khai gặp nhiều khó khăn.

Mặt khác, quá trình triển khai đầu tư thực hiện quy hoạch phát sinh một số bất cập do chồng lấn quy hoạch đất rừng, đất vành đai biên giới, đất đã cấp cho các dự án khác nên gặp khó khăn, trì trệ. Nguồn ngân sách của địa phương còn hạn chế nên việc đầu tư hạ tầng bên ngoài KCN, KKT, CCN còn chưa đồng bộ với nhu cầu phát triển, kém hấp dẫn các nhà đầu tư.

Đáng chú ý là nhiều cơ chế, chính sách về ưu đãi đầu tư và thu hút đầu tư vào các dự án KCN, CCN, KKTCK trên địa bàn tỉnh có sự thay đổi và chưa thật sự hấp dẫn, nhất là đối với tỉnh biên giới. Đồng thời, việc thực hiện các chính sách liên quan đến thu hồi đất, giải phóng mặt bằng trong thời gian qua gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, làm ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ triển khai các dự án (chủ yếu là giá đền bù, chính sách hỗ trợ về đất).

Có một thực tế khá “kỳ cục” trong thời gian qua là tại các KCN, CCN, KKTCK có không ít nhà đầu tư hạ tầng còn hạn chế về năng lực tài chính (không đủ nguồn vốn đền bù toàn bộ dự án với diện tích lớn), thiếu kinh nghiệm đầu tư nên kéo dài thời gian triển khai thực hiện dự án. Hơn nữa, cách triển khai thực hiện của từng dự án chưa có sự thống nhất và đồng bộ, phần nào ảnh hưởng đến tâm lý và đời sống của các hộ dân nên phát sinh khiếu kiện.

Ngoài ra, việc phân cấp trách nhiệm, chức năng quản lý Nhà nước đối với hoạt động của các KCN, CCN, KKTCK chưa rõ ràng, thiếu thống nhất, tổ chức thực hiện chưa chặt chẽ và thường chỉ tập trung ở cấp tỉnh. Thời gian qua, cấp huyện chỉ tham gia góp ý, hỗ trợ nhà đầu tư trước khi cấp phép hoặc trong giai đoạn giải phóng mặt bằng. Vai trò quản lý Nhà nước của các cấp chính quyền địa phương (huyện, xã) còn rất mờ nhạt đối với tình hình hoạt động của các dự án: không được cung cấp thông tin, báo cáo hoặc giám sát các hoạt động của dự án- ngoại trừ trường hợp có xảy ra đình công, tranh chấp lao động, khiếu kiện... Điều này phần nào làm hạn chế vai trò, hiệu quả quản lý, điều hành kinh tế - xã hội của chính quyền các địa phương nơi có các KCN, CCN, KKT.

Để nâng cao hiệu quả quản lý, triển khai và thu hút đầu tư vào các KCN, CCN, KKTCK trên địa bàn tỉnh, Ban Kinh tế và Ngân sách HĐND tỉnh kiến nghị UBND tỉnh một số nội dung trọng tâm như sớm đề xuất Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương xem xét sửa đổi một số quy định, chính sách có liên quan giúp tỉnh có cơ sở triển khai thực hiện, giảm thời gian chờ đợi và phiền hà cho nhà đầu tư.

Ở góc độ địa phương, UBND tỉnh cần tiếp tục rà soát, đánh giá hiệu quả thực hiện quy hoạch KCN, CCN, KKTCK theo những định hướng phát triển của địa phương để có giải pháp điều chỉnh kịp thời (quy mô, phân khu chức năng...); sớm công bố công khai việc xoá bỏ các CCN không khả thi để người dân an tâm sản xuất, ổn định cuộc sống; tăng cường kiểm tra, đánh giá tiến độ triển khai các dự án đầu tư nhằm chủ động hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp; cương quyết xử lý các dự án vi phạm quy định về thực hiện đầu tư.

Tỉnh cũng cần sớm đề xuất với Chính phủ ban hành một số cơ chế thu hút đầu tư có tính chất ưu đãi đặc thù và mang tính ổn định đối với địa phương (địa bàn biên giới, có nhiều cửa khẩu quan trọng...) nhằm nâng cao sức hấp dẫn các nhà đầu tư đối với các KKTCK đã quy hoạch trên địa bàn tỉnh, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế cửa khẩu và bảo vệ an ninh trên tuyến biên giới.

Để phù hợp với xu thế phát triển và hội nhập, tỉnh cần nâng cao hiệu quả các hoạt động quảng bá, xúc tiến, kêu gọi các nhà đầu tư vào những ngành, lĩnh vực, khu vực có tiềm năng; sản xuất các sản phẩm sau cao su, tinh bột mì, mía đường, chế biến nông sản.... Trong đó, cần tập trung phát triển các KCN, CCN đã đầu tư. Đồng thời, tiếp tục nâng cao hiệu quả cải cách hành chính (cải tiến thủ tục, rút ngắn thời gian thẩm định...) giúp các nhà đầu tư tiếp cận nhanh các điều kiện triển khai dự án.

ĐÌNH CHUNG