Tại buổi gặp mặt cung cấp thông tin y tế chiều 27/6, GS.TS Phan Trọng Lân, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế, cho biết Việt Nam đã có sự xâm nhập của biến chủng BA.5 của Omicron.

Theo ông Lân, khi một biến chủng mới xâm nhập, chúng ta sẽ đối diện với nguy cơ chúng lấn lướt biến chủng cũ. Tuy nhiên, đây là điều tất yếu khi người dân giao lưu, đi lại trong bối cảnh bình thường mới. Qua một số đánh giá nhỏ lẻ ban đầu, biến chủng BA.4 và BA.5 có khả năng lây lan nhanh hơn BA.1 và BA.2 trước đó.

Tại các nước châu Âu và châu Mỹ, BA.4 và BA.5 là hai thủ phạm khiến họ đối mặt hàng loạt làn sóng Covid-19 mới. Riêng tại Mỹ, đây là hai biến chủng chiếm hơn 21% ca mắc mới, tính đến ngày 11/6.

Biến chủng BA.5 là gì?

Chỉ vài tuần sau khi dòng phụ BA.2 gây làn sóng gia tăng ca mắc mới trên toàn cầu, hai biến chủng phụ khác của Omicron cũng tiếp tục lây lan ra hàng chục quốc gia. Đây là hai biến chủng được các chuyên gia ở Nam Phi phát hiện vào tháng 1, có khả năng phát tán mạnh hơn BA.2. Sau đó, đến đầu tháng 4, nó xuất hiện ở Mỹ và dần chiếm ưu thế trong các ca bệnh mới.

Nhưng cho đến nay, theo tạp chí Nature, BA.4 lẫn BA.5 dường như gây ít ca tử vong, nhập viện hơn. Dấu hiệu này cũng cho thấy khả năng miễn dịch ngày càng tăng của con người giúp khắc phục hậu quả tức thì của tình trạng gia tăng ca mắc Covid-19.

BA.4 và BA.5 mang những đột biến độc đáo của riêng chúng, với những thay đổi ở đột biến L452R, F486V trên protein gai. Điều này giúp virus bám dính vào tế bào vật chủng nhanh hơn, dễ dàng hơn, thậm chí có thể điều chỉnh một số phản ứng miễn dịch.

BA.4 và BA.5 nhanh chóng chiếm ưu thế ở nhiều quốc gia phương Tây. Ảnh: Reuters.

Một nghiên cứu hồi tháng 5 phát hiện BA.4 và BA.5 có chung nguồn gốc với các chủng Omicron trước đó. Song, một phân tích khác chưa được công bố lại cho rằng đây là hai nhánh phụ của BA.2. Công trình do các nhà di truyền học tiến hóa Bette Korber và William Fischer tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Los Alamos, New Mexico, Mỹ, thực hiện.

TS Korber và Fischer cũng phát hiện nhiều trình tự bộ gene được phân loại là BA.2 trong cơ sở dữ liệu công khai thực sự là BA.4 hoặc BA.5. Do đó, giới nghiên cứu có thể đang đánh giá thấp sự gia tăng liên tục của các biến chủng, cũng như sự đa dạng của các đột biến mà chúng sản sinh ra.

Sự xuất hiện của BA.5 có nguy hiểm?

Lợi thế lây truyền của các biến chủng có thể là kết quả từ những thay đổi sinh học, ví dụ tốc độ lây nhiễm, cho phép virus lây nhiễm sang nhiều người hơn, nhanh hơn.

Theo nhà dịch tễ học Christian Althaus, Đại học Bern, Thụy Sỹ, sự gia tăng của BA.4 và BA.5 dường như bắt nguồn từ khả năng lây nhiễm cho những người đã có miễn dịch với chủng Omicron tiền nhiệm và biến chủng trước đó. Hầu hết quốc gia bên ngoài châu Á đều có rất ít biện pháp để kiểm soát nCoV. Do đó, sự gia tăng các ca mắc BA.4, BA.5 là không thể tránh khỏi.

Giáo sư Marc Johnson, Đại học Missouri, Mỹ, cho biết cả 3 biến chủng phụ đều có một đột biến để phân biệt chúng với phiên bản Omicron cũ. Điều này cho thấy có sự hội tụ trong cách vượt qua hệ thống miễn dịch của các chủng "hậu duệ".

Theo Giáo sư Paul Bieniasz, Đại học Rockefeller, Mỹ, những phiên bản Omicron mới hơn có thể vượt qua các kháng thể được tạo ra nhờ tiêm vaccine hoặc lần mắc bệnh trước đó. Một số nhóm nghiên cứu ở Đại học Columbia, tại Nhật Bản, Nam Phi, đã thử nghiệm các kháng thể từ lần nhiễm Omicron trước đó nhằm chống lại BA.4, BA.5. Kết quả cả 3 nhóm nghiên cứu đều phát hiện người có kháng thể từ BA.1 hoặc BA.2 không có khả năng chống lại BA.4, BA.5. Điều này đồng nghĩa họ sẽ bị tái mắc, thậm chí nhiều lần và trong thời gian ngắn.

Cụ thể, GS.TS Kei Sato, Đại học Tokyo, Nhật Bản và cộng sự phát hiện BA.4, BA.5 dễ dàng tái tạo trong tế bào phổi người và gây bệnh nặng hơn cho chuột lang so với BA.2. Các phát hiện sơ bộ cho thấy nguy cơ của BA.4 và BA.5 với sức khỏe toàn cầu “có khả năng lớn hơn so với BA.2 ban đầu”.

Một phụ huynh bế con gái đến trường ở Bắc Kinh, Trung Quốc. Ảnh: Andy Wong/Associated Press.

Theo New York Times, nguyên nhân chính là nCoV đã thành thạo hơn việc tái tạo lại bên trong chính cơ thể con người. Hiện tại, những người bị nhiễm biến chủng Omicron gốc bắt đầu báo cáo về lần mắc Covid-19 thứ hai, thậm chí thứ 3. Chủng mà họ nhiễm sau đó là các biến chủng phụ mới của Omicron như BA.2, BA.2.12.1 tại Mỹ hoặc BA.4, BA.5 ở Nam Phi.

Các chuyên gia nhấn mạnh những người này có thể tiếp tục sẽ mắc Covid-19 lần thứ 3 hoặc 4, thậm chí chỉ trong năm nay. Không ít bệnh nhân sẽ gặp phải tình trạng triệu chứng kéo dài hàng tháng đến hàng năm không dứt. Đó chính là hội chứng hậu Covid-19 đang dần phổ biến.

Nhà dịch tễ học Juliet Pulliam, Đại học Stellenbosch ở Nam Phi, cho biết: “Với tôi, có vẻ như đây sẽ là tình trạng lâu dài. Virus sẽ tiếp tục tiến hóa và ngày càng nhiều người tái mắc đi tái mắc lại, nhiều lần trong suốt cuộc đời họ".

Một số phương pháp điều trị không hiệu quả

Một nghiên cứu trước khi in khác chỉ ra ngay cả ở những người được tiêm chủng và nhận mũi tăng cường, các phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng chống lại BA.4 và BA.5 kém hiệu quả hơn đáng kể so với BA.2.12.1. Ở thử nghiệm trong phòng thí nghiệm, các nhà nghiên cứu cho biết chỉ có bebtelovimab là có khả năng chống lại cả BA.2.12.1 và BA.4-5-6.

Theo Giáo sư Paul Bieniasz, hầu hết kháng thể được tạo ra hiện nay đã lỗi thời. Hiện tại, chỉ một phương pháp điều trị do Eli Lilly (bebtelovimab) phát triển được thiết kế đặc biệt nhằm chống lại Omicron và cho thấy hiệu quả. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị khác như thuốc kháng virus Paxlovid có thể giảm thiểu triệu chứng nghiêm trọng do nhiễm Omicron.

BA.4 và BA.5 lây lan dễ dàng hơn nhưng hiện các nhà khoa học không rõ chúng có độc lực cao hơn, gây bệnh nặng hơn hay không. Tuy nhiên, dữ liệu hiện có không cho thấy điều này.

Clem Williams, 76 tuổi, được tiêm mũi vaccine Covid-19 tăng cường ở Durham, New York, Mỹ, vào tháng 5. Ảnh: Veasey Conway/The New York Times.

Tương lai nào cho chúng ta?

Nhiễm Omicron tạo ra phản ứng miễn dịch yếu hơn và có vẻ như nó sẽ nhanh chóng suy yếu so với các biến chủng trước đó. Xét từ góc độ miễn dịch, việc nhiễm biến chủng không có nhiều khả năng bảo vệ chống lại lây nhiễm chủng khác khiến nguy cơ chúng ta tái mắc sau 3-4 tháng là điều rất dễ xảy ra.

Tin tốt trong tình hình hiện nay là hầu hết người tái mắc đều không bị ốm nặng. Ít nhất ở thời điểm này, nCoV vẫn chưa có cách nào vượt qua được hoàn toàn hệ thống miễn dịch.

Nhưng điều đáng lo hơn lúc này là mỗi lần mắc Covid-19 đều mang theo nguy cơ gặp di chứng cho người bệnh. Họ phải sống với hàng loạt triệu chứng có thể tồn tại nhiều tháng hoặc nhiều năm. Còn quá sớm để biết mức độ thường xuyên nhiễm Omicron có dẫn đến hậu Covid-19 hay không, đặc biệt là ở những người đã tiêm phòng.

Các chuyên gia khác cho rằng để bắt kịp với sự phát triển của virus, vaccine Covid-19 nên được cập nhật nhanh hơn, thậm chí phải nhanh hơn vaccine cúm hàng năm. Nhà virus học Kristian Andersen, Viện nghiên cứu Scripps ở San Diego, Mỹ, chia sẻ: “Mỗi lần chúng ta nghĩ mình đã vượt qua được đại dịch, đang thắng thế trước virus thì nó lại có những mánh khóe mới. Chúng ta không thể kiểm soát nó bằng cách cho tất cả mắc bệnh và hy vọng điều tốt hơn sẽ đến".

Nguồn ZING