Làm rõ nguyên nhân nước sông Vàm Cỏ Đông bị ô nhiễm thời điểm giao mùa

Cứ đến thời điểm giao mùa hằng năm, nhất là vào tháng 4, tháng 5, nước sông Vàm Cỏ Đông lại chuyển biến xấu, có dấu hiệu ô nhiễm.

Tăng cường kiểm tra, đánh giá chất lượng nước sông Vàm Cỏ Đông

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), từ đầu năm 2025 đến ngày 15.5.2025, đơn vị đã chủ trì, phối hợp sở, ngành liên quan, UBND các huyện, thị xã, thành phố, UBND các xã, phường, thị trấn, Công ty TNHH MTV khai thác thuỷ lợi Tây Ninh kiểm tra, đánh giá chất lượng nước sông Vàm Cỏ Đông. Qua đó ghi nhận chất lượng nước khá tốt bảo đảm cho mục đích phục vụ cấp nước tưới tiêu, sản xuất nông nghiệp sau khi áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp và giao thông đường thuỷ; tuy nhiên, từ cuối tháng 4.2025 đến nay, có một vài đoạn sông bị ô nhiễm.

Đơn cử như đoạn sông Vàm Cỏ Đông từ bến Trung Dân chảy về bến Băng Dung, xã Phước Vinh (huyện Châu Thành), trong các năm qua có chất lượng nước tốt, thuỷ sản phong phú, đa dạng. Việc cá nổi đầu không do nhà máy, xí nghiệp xả thải vì chỉ xảy ra phạm vi nhỏ, cục bộ. Khu vực này thường xuyên tập trung nhiều ghe máy, ghe cào có gắn xung điện để khai thác thuỷ sản. Trong năm có vài đợt cá nổi đầu bất thường, có thể là do sử dụng hoá chất để thuốc cá (loại hoá chất này không màu, không mùi sau khi đổ vào nước sông sẽ hút hết oxy hoà tan trong nước dẫn đến cá thiếu oxy nổi lên, sau đó dùng ghe máy, ghe cào có gắn xung điện để khai thác), tuy nhiên, người dân không dám phản ánh lên chính quyền địa phương vì sợ bị trả thù.

Sở NN&MT đã đề nghị UBND xã, Công an xã Phước Vinh xử lý đối với các ghe cào (có gắn động cơ máy nổ, xung điện đang khai thác thuỷ sản). Tuy nhiên, phía địa phương báo không có nhân sự, phương tiện, thiết bị để bắt, xử lý; các đối tượng này rất manh động gây nguy hiểm cho cán bộ nếu không có đủ lực lượng để xử lý.

Riêng ngày 15.5, tại cầu Quan (thành phố Tây Ninh) có hiện tượng cá nổi đầu, qua kết quả khảo sát (quan sát cảm quan), chất lượng nước rạch có màu bình thường (không bị đen hay bốc mùi hôi). Vị trí xảy ra từ cầu Quan đến khu vực xóm Chàm, gần quán Sông Quê, khoảng 800m. Đoạn rạch từ vị trí hẻm 17 (gần quán Ven Sông) đến thượng nguồn không có hiện tượng cá nổi đầu.

Theo thông tin từ người dân, thời gian phát hiện cá nổi đầu từ lúc sáng 5 giờ. Vị trí cá nổi đầu chỉ xảy ra cục bộ, trên rạch khoảng 800 m, nguyên nhân có thể do chiều ngày 14.5 trên địa bàn thành phố Tây Ninh có mưa lớn, các chất bẩn, cặn lắng cuốn theo hệ thống thoát nước đô thị, mương, cống rãnh từ cánh đồng đổ vào rạch Tây Ninh, dẫn đến thông số DO thấp hơn và COD, BOD, TSS tăng hơn so với các ngày trước đó.

Tăng cường kiểm tra việc xả thải của các doanh nghiệp

Từ đầu năm 2025 đến nay, Sở NN&MT tăng cường công tác giám sát các nguồn thải lớn vào sông, gồm 6 khu công nghiệp, khu chế xuất; 65 cơ sở chế biến khoai mì (hoạt động cầm chừng); 2 cơ sở mía đường; các cơ sở chế biến cao su đang nghỉ vụ sản xuất.

Kết quả kiểm tra cho thấy: 100% cơ sở vận hành hệ thống xử lý nước thải, không phát hiện xả nước thải chưa qua hệ thống xử lý ra lưu vực sông; 100% cơ sở ký bản cam kết vận hành hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn trước khi xả ra môi trường; các cơ sở lắp đặt hệ thống quan trắc nước thải tự động, liên tục truyền tải số liệu về Sở NN&MT…

Tỉnh đã đầu tư lắp đặt 6 trạm quan trắc nước mặt tự động (cầu Thái Hoà, cầu Gò Chai, cầu Gò Dầu, rạch Trưởng Chừa, cầu Tha La, bến Vĩnh Thuận) truyền tải dữ liệu về Trung tâm điều hành ghi nhận dữ liệu đặt tại Sở NN&MT, Trung tâm Giám sát điều hành kinh tế - xã hội của tỉnh, Bộ NN&MT.

Kết quả quan trắc chất lượng nước mặt lưu vực sông Vàm Cỏ Đông thời gian qua cho thấy, tình trạng nước sông Vàm Cỏ Đông chuyển sang màu đen và ô nhiễm đã được ghi nhận từ ít nhất năm 2015, xảy ra tại các đoạn sông hẹp, uốn khúc, dòng chảy yếu. Nhìn chung, căn cứ vào kết quả quan trắc, giám sát định kỳ hằng năm và kết quả nghiên cứu của một số dự án về môi trường cho thấy, chất lượng nước lưu vực sông Vàm Cỏ Đông trên địa bàn tỉnh đã được cải thiện theo từng năm, từng giai đoạn. Tuy nhiên, hằng năm, thời điểm cuối mùa khô và đầu mùa mưa (tháng 4, 5) chất lượng nước sông có một số thông số như DO, COD, NH3 suy giảm không đạt quy chuẩn quy định và sẽ được cải thiện dần khi mùa mưa đến.

Nước sông Vàm Cỏ Đông chuyển biến xấu do nhiều nguyên nhân

Theo Sở NN&MT, nước sông Vàm Cỏ Đông chuyển biến xấu vào thời điểm giao mùa hằng năm có một số nguyên nhân chính như: địa hình, địa chất và địa mạo sông Vàm Cỏ Đông, là một dòng sông già chảy qua vùng địa hình rất bằng phẳng, bắt nguồn từ vùng đồng bằng trũng thấp thuộc lãnh thổ Campuchia, rồi chảy vào địa phận Tây Ninh.

Khu vực sông Vàm Cỏ Đông nằm trên nền phù sa trẻ của đồng bằng Nam Bộ. Đặc tính địa chất này là nền đất yếu, thành phần đất bở rời, cơ lý kém, chứa nhiều vật chất hữu cơ lắng đọng lâu năm. Do độ dốc lòng sông nhỏ và tốc độ dòng chảy chậm, sông có xu hướng tích tụ nhiều phù sa và vật chất đáy. Hiện tượng ứ tích (bồi lắng) xảy ra khi lượng bùn cát từ thượng nguồn đưa đến lớn hơn khả năng dòng sông cuốn đi; phần bùn cát dư thừa sẽ lắng xuống lòng sông, tích tụ dần làm đáy sông ngày càng nâng cao.

Các đoạn sông địa hình thấp và dòng chảy yếu dễ phát sinh ứ tích, khiến bùn cát tồn đọng (hiện nay, trên sông Vàm Cỏ Đông thuộc địa phận tỉnh không còn hoạt động khai thác cát; việc không có hoạt động nạo vét, hút cát thường xuyên khiến quá trình tự điều tiết lòng sông bị suy giảm, dẫn tới bùn cát tích tụ ngày càng nhiều hơn). Lớp bùn dưới đáy sông có tính chất mềm yếu, giàu hữu cơ và dễ chứa các chất ô nhiễm (kim loại nặng, hợp chất phèn…) so với các loại đất cổ hơn. Hàm lượng sắt và mangan trong đất ven sông Vàm Cỏ Đông rất cao; các kim loại này hoà tan vào mạch nước ngầm nông chảy ra sông, kết hợp với xác thực vật phân huỷ (như lục bình) làm nước sông đổi màu và bốc mùi tanh.

Bên cạnh đó, sông Vàm Cỏ Đông tiếp nhận một lượng lớn nước thải chưa xử lý từ các khu đô thị, dân cư và cơ sở sản xuất dọc hai bờ sông. Mỗi ngày, khoảng 50.000 m3 nước thải sinh hoạt từ các thị xã Hoà Thành, Trảng Bàng, thị trấn Gò Dầu, Châu Thành, TP. Tây Ninh... được xả thẳng ra sông mà không qua xử lý. Cùng với đó, gần 2.977 cơ sở sản xuất, dịch vụ (nhà hàng, khách sạn, garage...) cũng xả trực tiếp khoảng 8.000 m3 nước thải/ngày đêm vào môi trường sông ngòi.

Mặt khác, lớp bùn đáy giàu hữu cơ của sông Vàm Cỏ Đông khi phân huỷ trong điều kiện yếm khí (thiếu oxy) sẽ sinh ra các khí độc như hydrogen sulfide (H2S) và amoniac (NH3) làm nước sông chuyển sang màu đen sẫm, bốc mùi hôi thối (mùi trứng thối do HS) và đồng thời tiêu thụ lượng oxy hoà tan còn lại trong nước, gây ra “nước đen” và cá nổi đầu hàng loạt (một số loài cá trắng chết).

Năm 2018, kết quả thực hiện “Dự án báo cáo điều tra, khảo sát, đánh giá và đề xuất giải pháp quản lý bền vững tài nguyên môi trường sống Vàm Cỏ Đông trên địa bàn tỉnh Tây Ninh” cho thấy, đặc điểm cấu trúc địa chất sông Vàm Cỏ Đông có lượng bùn đáy gia tăng ở nhiều độ sâu.

Một nguyên nhân nữa là tác động của việc biến đổi khí hậu, vào mùa khô nhiệt độ có xu hướng tăng liên tục, thời tiết nắng nóng dẫn đến nhiệt độ nước sông thay đổi nhanh giữa ngày và đêm và tăng đều ở tất cả các tháng nhưng sẽ giảm dần từ tháng 6 đến tháng 9, sau đó lại tăng lên vào tháng 10 và tháng 11.

Trong khi đó, lượng mưa giảm đều qua các tháng và lượng mưa cao nhất vào tháng 11, đặc biệt những năm mùa mưa kết thúc sớm hơn dẫn đến lưu lượng dòng chảy của các sông, suối, rạch khá thấp, cộng với việc lục bình phát triển dày đặc phủ kín mặt sông làm giảm hàm lượng DO trong nước, tăng hàm lượng nhu cầu oxy hoá học (COD) và nhu cầu oxy sinh học (BOD) để oxy hoá các chất ô nhiễm hữu cơ cao (các hợp chất nitơ, photpho...), làm gia tăng phân huỷ kỵ khí tạo mùi và thay đổi màu nước sông.

Tấn Hưng