Làng người Chăm ở vùng
giáp ranh biên giới Campuchia (thuộc An Phú, An Giang) còn nhiều điều kỳ lạ khó
lý giải mà người dân nơi đây vẫn xem như đó là sự bấu víu của tâm linh.
Họ tin rằng ăn cơm dùng tay
bốc thì món ăn đó sẽ ngon hơn, có sức khỏe hơn. Người chết họ thích bỏ trong
những chiếc quan tài bằng một loại gỗ mà bùn và nước không thể làm hư hại sau đó
táng xuống nước trong con kênh hoặc góc ao nhà mình. Bởi cho rằng như thế các
linh hồn sẽ thiêng hơn, giúp người sống trường thọ hơn.
Nghi thức ăn bốc bắt đầu
từ một giấc mơ
Chiều biên giới buông xuống
nhanh hơn bình thường, không gian như chìm trong sương khói liêu trai. Để vào
được làng người Chăm này từ An Phú phải rẽ qua ngã tư Quốc Thái (một trong những
ngã tư nổi tiếng ở An Phú) sau đó thì tiến thẳng về phía rừng biên giới, hỏi
làng người Chăm ở búng Bình Thiên thì hầu như ai cũng cũng biết.
Búng Bình Thiên từ lâu đã
nổi tiếng kỳ bí bởi xung quanh nó là một hệ thống hồ nước trong vắt quanh năm
không bao giờ cạn. Và rồi những người Chăm nơi đây cũng dùng chính nguồn nước
này để phục vụ sinh hoạt và ăn uống hàng ngày. Thấy khách lạ ghé vào búng Bình
Thiên này, ông Ma Hảo chào đón chúng tôi bằng một ánh nhìn đầy thiện cảm.
“Uống 5 ly trà người Chăm
pha bằng nước hồ quanh búng Bình Thiên đun sôi lên pha, ăn xong một bát cơm do
chính tay những cô gái Chăm ở vùng đất này nấu thì những người khách mới được
bắt đầu hỏi chuyện. Nghi thức này đã có từ bao giờ thì chính những người Chăm
già ở đây cũng nhớ rõ và chắc chắn lắm” - Ông Ma Hảo bộc bạch như vậy.
Cơn mưa chiều biên giới bất
chợt đổ xuống làm mù cả một quãng hồ nước. Những người Chăm bắt đầu cấp tập quây
quần về bên những căn nhà sàn của mình. Khách lạ, bất kể là ai khi vào làng đều
phải cúi chào cả chiếc cổng làng cũng như những tượng đài và các thánh vật mà
người Chăm cho rằng đó là linh thiêng, nếu trót quên thì sau khi chào hỏi người
già sẽ quay ra chào hỏi các thánh vật thiêng đó.
Chúng tôi không khỏi ngỡ
ngàng khi bữa cơm đãi khách hôm đó tất cả đều dùng tay bốc. Trong mâm cơm chỉ có
vài chiếc thìa để múc canh và các thức ăn lỏng là nước. Còn tất cả đồ khô đều
dùng tay bốc. Theo trí nhớ láng máng của ông Ma Hảo thì nghi thức ăn bốc này bắt
nguồn từ một giấc mơ của người khai sinh ra làng người Chăm ở vùng biên giới
này.
Ảnh minh họa.
Theo lời kể lại thì ông tổ
khai sinh ra làng Chăm này là ông Ma Lung. Ông tổ Ma Lung trong một đêm nằm mộng
thấy các bậc hiền thánh bảo phải ăn bốc để có sức khỏe hơn và cảm giác được các
món ăn ngon hơn. Từ đó tất cả người Chăm ở đây đều dùng tay bốc đồ ăn bất kể món
gì, trừ canh và các món nước.
Cách đây vài thế kỷ, khi
nghĩa quân Tây Sơn từng đi qua và có một thời gian đóng đô ở vùng đất này cũng
gia nhập nghi thức này, dùng tay bốc đồ ăn và họ rất thích thú với điều đó”. Ông
Ma Long, năm nay 83 tuổi cho biết: “Ông nội tôi kể lại khi đó một viên tướng
triều Nguyễn là Đinh Viết Thành, trong những bữa tiệc ăn uống rất thích thú điều
này nên ra lệnh tất cả quân lính đều ăn bốc”.
Hiện nay, ông Ma Long cũng
là người giám sát dân làng Chăm thực hiện luật lệ này. Ăn bốc với người Chăm
được tiện lợi đủ đường, họ cho rằng dùng tay có thể biết được đồ ăn nóng hay
nguội.
Không như xưa kia, trước khi
bước vào bữa tiệc ăn bốc, người dân đều múc nước từ hồ quanh bùng Bính Thiên để
rửa tay, khi rửa không cần bất cứ một loại xà bông gì mà họ cho rằng nguồn nước
đó đã tinh khiết và đã được diệt khuẩn.
Hơn nữa, khi ăn bắt buộc
phải dùng tay phải vì tay trái là cánh tay có thể làm những việc sai trái nên
không thể bốc thức ăn, thứ được cho là cao quý, của thánh Alla ban cho con người
nhằm duy trì sự sống.
Táng người chết dưới nước
để được trường thọ
Cũng chẳng nhớ đã hình thành
từ khi nào nhưng tổ tiên người Chăm ở vùng biên giới này vẫn thích được táng
người chết dưới nước sâu. Ông Ma Long kể: “Từ khi tôi mới sinh ra đã thấy những
người già ở đây khi qua đời đều được chôn dưới đáy nước sâu. Trước kia là cách
ngách sông ngay bên cạnh nhà mình.
Sau đó do sự biến chuyển của
thiên tai, sợ các quan tài bị nước cuốn trôi mất nên người dân thường táng ngay
trong các mép ao bên cạnh nhà mình. Người Chăm luôn nghĩ rằng chỉ có làm như vậy
thì các linh hồn mới thiêng hơn và phù hộ cho những người sống trên dương gian
được sống lâu trường thọ hơn mà thôi”.
Theo những người Chăm già ở
đây thì quan tài phải được làm bằng một loại gỗ đặc biệt mà bùn lẫn nước đều
không thể phá hủy được. Họ cũng lý giải thêm rằng cộng đồng người Chăm theo đạo
Hồi giáo ở vùng đất này chôn cất người chết xuống nước theo kiểu thủy táng bởi
trong quan niệm của đạo Hồi.
Sau khi chết, được gửi thân
về với dòng nước mát, chìm sâu vào lòng nước chính là cái chết êm đềm, thi thể
người chết sẽ được thanh thản, tiêu tan vào dòng nước thánh anh linh. Sự linh
thiêng cũng như những nghi lễ đặc biệt ở vùng đất này biến chuyển theo thời gian
trong ngày. Họ cho rằng, thường linh hồn con người thiêng nhất vào lúc đêm
khuya. Bởi thế nên các lễ kêu cầu lẫn việc cúng lễ thường bắt đầu lúc 8 giờ tối
và kết thúc lúc 12h đêm.
Người Chăm ở đây bao đời nay
vẫn tồn tại suy nghĩ bất biến thế này. Cũng bởi sự biến chuyển của thời gian nên
giờ phương tiện đi lại rất thuận lợn, nếu có ai đó chẳng may chết đi trong đúng
mùa nước nổi thì người thân có thể khâm liệm rồi dùng ghe, xuồng máy đưa thi thể
người thân đến những vùng đất cao để chôn cất.
Điều này xưa kia chưa từng
tồn tại trong ý nghĩ của người dân, họ chỉ đơn thuần nghĩ táng luôn xuống nước
cho thuận tiện đủ bề. Hơn nữa, chính quyền địa phương ở các xã có các làng Chăm
sinh sống cũng thường xuyên quan tâm, giải thích và khuyên cộng đồng họ không
nên thủy táng người thân để tránh ảnh hưởng đến môi trường nước của chính đồng
bào.
Bên cạnh đó nhận thức của
người Chăm cũng ngày càng được nâng cao nên họ đã dần sáng tỏ việc thủy táng là
lạc hậu. Ấy thế nhưng tin vào sự linh thiêng của xác chết trong việc tiếp xúc
với nguồn nước mát lành ở bùng Bính Thiên này thì vẫn không thay đổi.
Theo
Hôn nhân và Pháp luật