Lăng Thiệu Trị nằm ở địa phận làng Cư Chánh, xã Thuỷ Bằng, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên - Huế, cách kinh thành Huế chừng 8km.
Thiệu Trị tên huý là Dong sau đổi là Miên Tông, là con trưởng của Minh Mạng. Tháng Giêng năm Tân Sửu (1841) Miên Tông lên ngôi Vua đặt niên hiệu là Thiệu Trị, lúc đó đã 34 tuổi. Thiệu Trị lên ngôi Vua cứ theo qui chế được sắp đặt từ thời Minh Mạng mà làm theo di huấn của cha. Thiệu Trị cho đắp đê, đập chắn ngang cửa sông Cửu An. Về đối ngoại, Thiệu Trị dàn xếp mối bang giao với Chân Lạp, cấm người ngoại quốc giảng đạo và trị tội người trong nước theo đạo. Tháng 9.1847, Thiệu Trị bị bệnh rồi mất, ở ngôi được 6 năm, thọ 41 tuổi. Thiệu Trị có 29 hoàng tử, 25 công chúa, tổng cộng 54 người con.

Xương Lăng là lăng duy nhất quay mặt về hướng tây bắc, một hướng ít được dùng trong kiến trúc cung điện và lăng tẩm thời Nguyễn. Ngày 11.2.1848, lăng bắt đầu được khởi công xây dựng và chỉ 10 tháng sau đã hoàn thành. Tổng thể lăng gồm có hai khu vực: lăng và tẩm. Khu lăng: nằm ở bên phải, trước có hồ Nhuận Trạch thông với hồ Đíện. Sau hồ Nhuận Trạch là Nghi Môn bằng đồng dẫn vào Bái Đình (sân chầu) rộng lớn. Hai hàng tượng đá ở hai bên tả, hữu của sân là tiêu biểu của nghệ thuật tạc tượng nửa đầu thế kỷ 19 ở Huế.

Bi Đình và Lầu Đức Hinh tọa lạc trên quả đồi cong dạng mai rùa. Bi Đình còn gọi là Phương Đình có tấm bia khắc 2.500 chữ của vua Tự Đức ca ngọi công đức của vua cha. Qua hồ Ngưng Thuý có 3 cây cầu là Chánh Trung (giữa), Đông Hoà (Phải), Tây Đình (trái) là đến tam cấp vào Bửu Thành, chỗ đặt thi hài vua Thiệu Trị.

Khu tẩm (điện thờ): xây dựng riêng, cách Lầu Đức Hinh 100m về phía trái. Qua Nghi Môn bằng đá cẩm thạch, bước lên 3 bậc tam cấp qua Hồng Trạch Môn 1à đến điện Bửu Đức. Điện Bửu Đức là nơi thờ bài vị của vua và bà Từ Dũ (vợ vua). Trong chánh điện trên những cỗ diêm ở bộ mái và ở cửa Hồng Trạch có khắc trên 450 ô chữ chạm khắc các bài thơ có giá trị văn học và giáo dục. Các công trình phụ thuộc như Tả Hữu Phối điện (trước), Tả và Hữu tùng viện (sau) quây quần xung quanh điện Bửu Đức càng tăng thêm vẻ tôn nghiêm của chính điện. Lăng Thiệu Trị còn đó với vé đẹp giản đơn, gần gũi, dựa lưng vào chân núi Thuận Đạo, gần trước mặt lăng là cả một vùng đất bằng phẳng cây cối xanh tươi, ruộng đồng mơn mởn trải dài từ bờ sông Hương tới tận cầu Lim.

K.D (st)