Nam Đông là huyện miền núi cực nam của tỉnh Thừa
Thiên Huế. Là một huyện có dân số chỉ có 2,3 vạn người, trong đó người Cơ Tu
chiếm đến 41%. Nếu vùng thượng nguồn sông Hương bên phía nhánh Hữu Trạch là vùng
đất của người Tà Ôi, thì khu vực Tả Trạch lại là các thôn, bản của người dân tộc
Cơ Tu sinh sống với nét đặc trưng riêng.
Xã Thượng Long, vùng đất xa xôi nhất của Nam Đông
nằm nép mình bên thượng nguồn Tả Trạch dưới chân núi Quỳnh Tang, nơi có bản A
Xăng còn giữ gần như nguyên bản văn hoá dân tộc Cơ Tu. Bản chỉ có 24 nóc nhà.
Mới đây người Cơ tu ở bản A Xăng đã tổ chức lễ hội vào nhà gươl. Nhà gươl của
người Cơ Tu gần giống nhà sàn, nhà rông của các dân tộc Tây Nguyên, nhưng được
chạm khắc công phu hơn. Phía trên hai đầu nhà gươl thường được chạm, khắc hình
gà trống hoặc hai đầu trâu nhô sừng lên đối diện. Bên trong được chạm các hình
ảnh mang những nét văn hoá riêng của người Cơ Tu, như: hình ảnh các chàng trai,
thiếu nữ Cơ Tu múa cồng chiêng, săn bắt thú rừng, đặc biệt các loại đầu động vật
có được sau các cuộc săn bắt cũng được lưu giữ tại đây.
Trong những ngày tổ chức lễ hội khánh thành nhà
gươl, bản A Xăng nhộn nhịp hẳn lên. Phụ nữ của bản xúng xính trong bộ váy áo
mới do chính các cô dệt . Những đứa bé cũng chộn rộn không kém khi thấy có khách
lạ viếng thăm bản. Theo trưởng thôn thì cùng với nguồn vốn hỗ trợ của nhà nước
người dân bản đồng lòng góp vào mỗi người 300 ngàn đồng để làm nên cái nhà gươl
này . Ngày hội vào nhà mới cả 24 hộ của bản A Xăng đều góp gạo thổi ăn chung và
mời khách tại nhà gươl. Từ xa xưa, ngôi nhà gươl đã gắn liền với sinh hoạt cộng
đồng và đời sống tâm linh của họ. Từ ngôi nhà gươl già làng cùng dân bản bàn
luận những vấn đề hệ trọng của cộng đồng như giải quyết mâu thuẫn trong họ tộc,
thôn bản. Ngày nay, nhà gươl là nơi tổ chức những lễ hội của bản, nghe cán bộ
tuyên truyền vận động các chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước, bàn cách
làm ăn, xây dựng đời sống văn hoá. Cũng như bản A Xăng, bản Cha Ke, một bản Cơ
Tu khác của xã Thượng long cũng vừa tổ chức lễ hội vào nhà gươl. Mong đợi từ rất
lâu có được một ngôi nhà gươl mới của bản Cha Ke đã thành hiện thực. Những cánh
rừng bạt ngàn; những bản làng bình dị, heo hút; những điệu múa Cha Chấp hoang
dã, say mê... Miền cao TT Huế vẫn luôn là vùng đất màu mỡ cho những ai muốn khám
phá về nét độc đáo của đời sống văn hóa, tập tục của đồng bào các dân tộc vùng
cao. Một trong những nét văn hoá độc đáo của người Cơ tu đó là những lễ hội đặc
trưng của những cư dân miền núi như Lễ hội vào nhà mới, Lễ hội cơm mới, Lễ hội
đâm trâu, đám cưới của người Cơ tu... Trong ngôi nhà gươl vừa mới hoàn thành,
người Cơ Tu căn dặn con mình cố “ăn học đến nơi, đến chốn” vì theo như những
người già trong bản thường nói với lớp trẻ: “ở cuối con sông này “người ta tiến
bộ hơn mình nhiều”, hãy ráng học để xuôi về cuối con sông học được cái hay, cái
giỏi của họ”. Trong lễ nhà guơl mới người dân bản A Xăng tự hào: “Cả bản không
có người mù chữ nữa, năm nay đã có hai đứa vào trung học phổ thông và khăn gói
ra thị trấn Khe Tre học rồi”.
K.D (st)