Có một miền nắng gió chan hoà nằm nép mình dưới chân núi Bà Đen – ngọn núi linh thiêng gắn liền với bao huyền tích của vùng đất Tây Ninh, nơi nắng như lửa mà đất vẫn xanh, nơi gió thổi suốt bốn mùa mà lòng người vẫn dịu dàng như cánh lúa trổ đồng; nơi có những vườn mãng cầu sai trái mướt mắt cho mùa quả ngọt, làm nên hồn cốt đất phương Nam.

Mãng cầu ta – hay còn gọi là quả na theo cách gọi quen thuộc ở miền Bắc – là loài cây có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ nhưng lại bén rễ, sinh sôi và gắn bó bền chặt với đất trời Tây Ninh.

Trái mãng cầu ở đây thường có hình dáng khá đồng đều, tròn và mỏng vỏ. Kích thước trung bình thường lớn hơn so với mãng cầu trồng ở nhiều nơi khác, với đường kính khoảng 7-8cm và trọng lượng trung bình khoảng 180g.

Không khoe sắc sặc sỡ như thanh long, cũng chẳng toả hương nồng nàn như sầu riêng, loại trái mộc mạc ấy mang một lớp vỏ màu xanh mốc đẹp mắt, khi chín sẽ hơi ngả vàng, phủ đầy gai mềm – như chiếc áo vải thô giản dị chắt chiu, ấp iu bên trong những múi thịt trắng mịn, thơm dịu và ngọt lành.

Không chỉ hấp dẫn bởi hương vị thanh khiết, mãng cầu còn là “kho báu” dinh dưỡng tự nhiên. Trong từng múi quả là sự kết tinh của glucose, saccharose, tinh bột, protein, cùng nhiều khoáng chất thiết yếu như canxi, phốt pho và các loại vitamin – rất tốt cho sức khoẻ, đặc biệt phù hợp với người già và trẻ nhỏ.

Hiện nay, Tây Ninh là địa phương có diện tích trồng mãng cầu ta lớn nhất cả nước. Những vườn mãng cầu xanh bát ngát, tập trung chủ yếu ở các xã Suối Đá, Phan, Bàu Năng (huyện Dương Minh Châu); Tân Hưng (huyện Tân Châu); và các xã Thạnh Tân, Tân Bình, phường Ninh Thạnh, Ninh Sơn (thành phố Tây Ninh). Trong số các nhóm giống đang được trồng phổ biến, mãng cầu thịt dai hiện là loại được thị trường ưa chuộng nhất.

Với đặc điểm vượt trội như trái to, đẹp mắt, ít hạt, hương vị thơm ngon, đồng thời có khả năng bảo quản và vận chuyển tốt, giống mãng cầu này không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước mà còn mở rộng tiềm năng xuất khẩu. Nhờ đó, mãng cầu Tây Ninh đang dần khẳng định vị thế trên thị trường nông sản Việt Nam và quốc tế.

Người ta vẫn thường truyền tai nhau: muốn ăn mãng cầu ngon, nhất định phải tìm đến vườn trồng dưới chân núi Bà Đen. Không phải ngẫu nhiên mà vùng đất thánh được xem là “thủ phủ” của loại trái cây này – bởi vùng đất ấy sở hữu điều kiện tự nhiên hiếm có.

Khí hậu ôn hoà quanh năm, ban ngày nắng nhiều nhưng không quá gay gắt, đêm đến trời dịu mát, nhiệt độ thấp kéo dài. Thổ nhưỡng lại màu mỡ, tơi xốp – tất cả tạo nên một hệ sinh thái lý tưởng cho cây mãng cầu phát triển khoẻ mạnh, sai trái, cho quả chất lượng vượt trội.

Chính sự ưu đãi của thiên nhiên ấy đã làm nên hương vị rất riêng cho mãng cầu nơi đây: từng múi thịt dẻo dai, thơm nồng, vị ngọt đậm đà đến khó quên – khác biệt hoàn toàn so với cùng loại được trồng ở những vùng đất khác.

Có lẽ cũng chính vì vậy, mãng cầu dưới chân núi Bà Đen không chỉ là đặc sản địa phương, mà còn là niềm tự hào của người dân Tây Ninh - món quà ngọt lành của đất trời gửi tặng con người.

Nhiều người vẫn bảo nhau rằng, dẫu có mang giống mãng cầu trồng dưới chân núi Bà Đen đi chiết, ghép rồi đem gieo trồng ở miền đất khác, thì trái thu được vẫn không thể sánh bằng hương vị gốc nơi đây.

Bởi lẽ, không chỉ có giống tốt là đủ – mà chính linh khí của vùng đất đặc biệt này cùng đôi bàn tay cần mẫn, kĩ thuật canh tác hợp lí, khoa học của con người mới là điều làm nên sự khác biệt. Như thể trong từng tấc đất, từng làn gió, từng giọt sương đêm đã thấm đượm vào từng múi mãng cầu, thổi hồn vào từng trái ngọt.

Ăn một trái mãng cầu Tây Ninh không chỉ là nếm một thức quà quê, mà là cảm nhận cả hồn đất, hồn người nơi xứ sở nắng gió. Vị ngọt thanh thấm dần vào từng tế bào vị giác, dịu dàng lan xuống tận cuống họng, để rồi khi chưa kịp dứt vị, ta lại muốn ăn thêm miếng nữa.

Hương thơm dịu nhẹ, mùi vị thuần khiết đến mức khiến người ta phải nhắm mắt lại, để thưởng thức trọn vẹn bằng cả tâm hồn. Có lẽ cũng bởi điều đó mà người ta đinh ninh: mãng cầu núi không chỉ ngon – nó còn biết “giữ chân người”. Giữ bằng vị ngọt đậm đà và bằng tấm lòng thơm thảo của người dân Tây Ninh gửi gắm trong từng mùa trái.

Tuổi thơ tôi trôi qua êm đềm dưới tán cây mãng cầu già trong khu vườn nhỏ nằm dưới chân núi Bà Đen - cha trồng từ khi tôi còn bé xíu. Cây không cao, thân gồ ghề, sần sùi theo năm tháng, nhưng tán lá thì xoè rộng, che mát cả một góc sân đầy nắng.

Mỗi mùa trái chín rộ, lũ trẻ chúng tôi lại rộn ràng, háo hức trèo lên cây, tranh nhau hái những trái mãng cầu vừa chín tới. Bao giờ cũng được một rổ đầy.

Mẹ cẩn trọng lựa chọn những quả ngon nhất, căng tròn và thơm lừng đặt lên bàn thờ cúng ông bà. Chúng tôi quây quần giữa sân, tay lóng ngóng tách từng múi, rồi bỏ vào miệng.

Gió từ núi thổi về mát rượi, ve kêu râm ran trên cành cao, hương mãng cầu nhè nhẹ lan trong không khí – thứ mùi thơm không nồng nàn nhưng rất đỗi thân quen.

Tôi cứ thế vừa ăn vừa cười, vì trái ngọt đến nao lòng, vì cảm giác được yêu thương, được bao bọc trong sự giản dị, bình yên và trong trẻo của một thời tuổi nhỏ.

Lớn lên, đi xa, đã từng nếm đủ loại trái cây ngoại nhập, nhưng chưa có loại quả nào khiến tôi nhớ da diết đến thế. Chỉ cần cắn một miếng mãng cầu quê nhà, là bao nhiêu kỷ niệm như ùa về – đầy đủ cả tiếng cười giòn tan, bóng nắng lấp lánh qua kẽ lá và mùi đất ẩm sau cơn mưa chiều quê.

Với mãng cầu, có nhiều cách thưởng thức độc đáo, từ đơn giản đến cầu kỳ. Cách tuyệt vời nhất để cảm nhận trọn vẹn hương vị mãng cầu Tây Ninh vẫn là ăn tươi trực tiếp. Bạn chỉ cần bóc từng múi, bỏ vỏ và hạt, sau đó thưởng thức vị ngọt thanh và hương thơm đặc trưng lan toả. Ngoài ra, mãng cầu Tây Ninh còn là nguyên liệu lý tưởng để sáng tạo nhiều món tráng miệng hấp dẫn, đặc biệt phù hợp trong những ngày nắng nóng.

Bạn có thể dễ dàng chế biến sinh tố mãng cầu mát lạnh bằng cách xay nhuyễn thịt quả với sữa tươi và đá. Nếu yêu thích kem, món kem mãng cầu với vị béo của kem tươi và hương thơm đặc trưng của mãng cầu chắc chắn sẽ làm hài lòng bạn.

Hay món chè mãng cầu thanh mát, kết hợp vị ngọt tự nhiên của quả với nước cốt dừa béo ngậy, là lựa chọn tuyệt vời cho những buổi chiều thư giãn.

Ngày nay, mỗi khi du khách ghé thăm Tây Ninh, bên cạnh hành trình viếng núi Bà Đen linh thiêng, chiêm bái Toà Thánh Cao Đài uy nghi hay thưởng thức món bánh tráng phơi sương nổi tiếng, thì một túi mãng cầu mang về làm quà dường như đã trở thành phần không thể thiếu.

Trái mãng cầu Tây Ninh không còn là thứ quả “nhà trồng để ăn” như thuở xưa, mà đã vượt ra khỏi khu vườn nhỏ dưới chân núi, trở thành một thương hiệu nông sản đặc trưng, mang đậm hồn quê và bản sắc xứ sở.

Từ chỗ là món quà quê mộc mạc, mãng cầu Tây Ninh đang từng bước vươn xa – có mặt trong các hệ thống phân phối lớn, tham gia các hội chợ nông sản, và dần khẳng định vị thế trên thị trường trong nước lẫn quốc tế. Đó không chỉ là thành quả của đất lành, giống tốt, mà còn là công sức, tình yêu và niềm tin của bao thế hệ người dân Tây Ninh gửi gắm vào từng mùa quả ngọt.

Giữa nhịp sống hiện đại đầy tất bật, đôi khi giữa vô vàn món ngon cầu kỳ, người ta lại chợt thèm một hương vị bình dị, nguyên sơ. Và mãng cầu Tây Ninh – với hương vị mộc mạc, đậm đà – chính là lời nhắc nhớ về một miền quê hiền hoà, nơi thiên nhiên và con người cùng nhau làm nên sản vật đủ sức làm say lòng bất kỳ ai một lần ghé đến.

Mai Thảo