Đàn Giang Sen đang bay (loài Giang Sen còn gọi là Cò lạo Ấn Độ)

Ngày 26.8.2010, Vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát được tin người dân báo cho biết, khoảng nửa tháng nay, tại cánh đồng Bàu Mỹ ủi thuộc ấp Thanh Hoà, xã Mỏ Công xuất hiện một đàn chim lạ, người dân đếm được tất cả là 14 con, vóc dáng khá to lớn, mỏ dài khoảng 20 cm, ban ngày chúng thường đến kiếm ăn trên đồng nước ở đây, ban đêm chúng bay về hướng Tây, ngủ ở một cánh đồng còn nhiều cây to mọc tự nhiên, cách nơi kiếm ăn khoảng 3 km.

Ngay lập tức, Vườn quốc gia cử cán bộ bảo tồn đa dạng sinh học đến khảo sát tại nơi đàn chim đang ăn. Qua xác định ban đầu của cán bộ Vườn quốc gia, đây là loài Cò lạo Ấn Độ, dân gian thường gọi là Giang Sen, có tên khoa học là Mycteria leucocephala, thuộc họ Hạc – Ciconiidae, bộ Hạc – Ciconiiformes.

Đặc điểm nhận dạng của loài này là chim trưởng thành có bộ lông cánh sơ cấp, thứ cấp và đuôi màu đen có ánh lục. Lông cánh nhỏ và nhỡ đen có viền trắng. Vai lông cánh bao lớn và lông cánh tam cấp trắng phớt hồng. Lông dưới cánh và một dải vòng quanh dưới ngực đen có ánh xanh với nhiều lông có viền trắng. Phần còn lại của bộ lông màu trắng. Chim non lông ở cổ và lưng nâu nhạt, lông bao cánh nhỏ và nhỡ màu nâu, không có vòng đen ở ngực. Mắt vàng da trần ở mặt và quanh mắt vàng cam nhạt. Chân nâu hồng nhạt. Toàn bộ mặt lưng màu trắng không có vệt hồng. Đầu, cổ và mặt bụng trắng. Mắt màu nâu xám nhạt. Mỏ vàng, chóp mỏ trắng ngà, chân xám hồng.

Về sinh học - sinh thái, nơi sống của Giang Sen là những vùng nước có độ sâu thấp của các vùng đất ngập nước như là hồ ao, các vùng đất lầy thụt có cỏ, bờ sông và cánh đồng trồng lúa, đôi khi gặp cả ở vùng ven bờ biển. Thức ăn chủ yếu là cá, ếch nhái, côn trùng. Tập tính kiếm ăn của Giang Sen thường là dùng cánh đập xuống nước làm cho con mồi trong nước hoảng sợ và chạy, do đó chúng dễ phát hiện để bắt mồi ăn. Trung bình một ngày Giang Sen cần khoảng 500g  thức ăn, cho nên chúng phải tìm đến những nơi có nguồn thức ăn phong phú.

Phân bố của loài chim này trong nước ta là ở vùng rừng tràm và rừng ngập mặn đồng bằng sông Cửu Long. Năm 1994 người ta bắt gặp 4 -5 cá thể ở cửa sông Văn Úc (Hải Phòng) và cửa sông Hồng (Nam Định). Trong những năm gần đây đã gặp Giang Sen ở Bàu Sấu, Vườn quốc gia Cát Tiên (Đồng Nai). Riêng ở Tây Ninh, ngành chức năng mới chính thức gặp, chụp ảnh lần đầu tiên ở cánh đồng ấp Thanh Hoà, xã Mỏ Công, cách Vườn quốc gia trên 10 km đường chim bay. Tuy nhiên theo người dân cư ngụ gần cánh đồng Bàu Mỹ ủi thì từ năm trước, vào mùa mưa người dân đã nhìn thấy Giang Sen đến đây kiếm ăn, nhưng số cá thể không nhiều như năm nay. Trên thế giới, Giang Sen, tức Cò lạo Ấn Độ tìm thấy ở Sri Lanka, Ấn Độ, Mianma, Thái Lan, Nam Trung Quốc, Lào, Campuchia.

Đàn chim Giang Sen kiếm ăn ở cánh đồng Bàu Mỹ ủi, xã Mỏ Công

Về giá trị, loài chim này là nguồn gien quý có giá trị khoa học cao, có hình dáng và màu sắc lông đẹp, rất hấp dẫn khách du lịch sinh thái. Tuy nhiên, tình trạng hiện nay đối với loài này là số lượng đang bị giảm sút nghiêm trọng, ngay cả ở vùng rừng tràm U Minh là nơi tập trung số lượng cao những năm trước đây cũng rất khó gặp. Nguyên nhân chính bởi các vùng bãi lầy, đất ngập nước là nơi kiếm ăn bị mất dần do mở rộng đất nông nghiệp, nơi làm tổ là các rừng tràm thường bị cháy. Phân hạng tình trạng loài này là “VU A1c  B1 +2d”, theo Sách Đỏ Việt Nam (1992, 2000), Cò lạo Ấn Độ thuộc bậc R (hiếm). Do vậy cần phải có biện pháp bảo vệ loài chim quý hiếm này, cụ thể là cần quy hoạch hợp lý các vùng đất ngập nước là nơi kiếm ăn của loài này như ở Tràm Chim (Đồng Tháp), các vùng đất ngập nước ở An Giang và vùng ven biển. Các vùng rừng tràm là nơi làm tổ phải tuyệt đối bảo vệ.

Riêng đối với vùng Thanh Hoà, Mỏ Công (Tân Biên - Tây Ninh) do chim xuất hiện kiếm ăn ở vùng đất sản xuất nông nghiệp của dân sản xuất, đồng thời chưa đủ cơ sở xác định là nơi kiếm ăn thường xuyên của Giang Sen, nên trước mắt ngành chức năng và chính quyền địa phương cần có biện pháp tuyên truyền, hướng dẫn người dân tham gia bảo tồn nguồn gien quý bằng cách không săn bắt, gài bẫy chim, không xua đuổi khi chim kiếm ăn. Về lâu dài, nếu đủ cơ sở xác định nơi đây phù hợp sinh cảnh của loài Cò lạo thì cần có quy hoạch và đầu tư thực hiện công tác bảo tồn theo khoa học và đúng pháp luật.

PHONG BẢO – THANH TÙNG