Cải cách tư pháp là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta. Các văn kiện Đại hội VI, VII, VIII, IX, X và XI của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 2.1.2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2.6.2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đều xác định mục tiêu xây dựng một nền tư pháp trong sạch, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt nam xã hội chủ nghĩa. Trong nhiều năm gần đây, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương lớn về đổi mới tổ chức, hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó có VKSND. Những chủ trương đó là:

Về chức năng của Viện Kiểm sát nhân dân

Các nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp khẳng định VKSND được tổ chức theo hệ thống thống nhất, chịu trách nhiệm trước Quốc hội, và có hai chức năng: Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Đảng và Nhà nước yêu cầu VKSND phải cố gắng làm tốt hơn nữa hai chức năng này.

Nghị quyết số 08-NQ/TW năm 2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới xác định: Viện Kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp; tăng cường công tác kiểm sát việc bắt, giam, giữ; phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp oan, sai trong bắt giữ.

Sơ kết quá trình thực hiện cải cách tư pháp theo Nghị quyết 08-NQ/TW và Nghị quyết 49-NQ/TW, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 79-KL/TW ngày 28.7.2010 về đổi mới tổ chức và hoạt động của Toà án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân và Cơ quan điều tra, trong đó khẳng định: “Viện Kiểm sát nhân dân có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp như hiện nay”.

Đại hội Đảng bộ VKSND tỉnh Tây Ninh lần thứ V (2010 - 2015)

Trên cơ sở những nguyên tắc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và xây dựng hệ thống tư pháp trong Chiến lược cải cách tư pháp, Đảng ta chỉ rõ: “Viện Kiểm sát nhân dân được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức Toà án, bảo đảm tốt hơn các điều kiện để Viện Kiểm sát nhân dân thực hiện hiệu quả chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra”.

Tăng cường nhiệm vụ công tố

Đây là một chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước ta từ khi thành lập ngành Kiểm sát nhân dân và Đảng ta đặc biệt nhấn mạnh trong giai đoạn hiện nay. Nghị quyết 08-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định: Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm đảm bảo không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội; nâng cao chất lượng công tố của Kiểm sát viên tại phiên toà.

Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị tiếp tục yêu cầu VKSND tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra, nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên toà xét xử. Văn kiện Đại hội XI của Đảng chỉ rõ VKSND phải “Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra”.

Như vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn luôn khẳng định xây dựng nền công tố mạnh, VKSND có trách nhiệm quan trọng trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Chống bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, đồng thời không để làm oan người vô tội là hai mặt của một vấn đề trong công tác công tố, VKSND các cấp phải quán xuyến làm tốt cả hai yêu cầu này.

Tăng cường vai trò của VKSND trong các hoạt động tư pháp

Thực hiện các chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp, những năm qua, ngành Kiểm sát nhân dân đã tập trung tăng cường công tác kiểm sát các hoạt động tư pháp trong xét xử án hình sự, dân sự, hành chính; giam giữ, cải tạo; thi hành án; giải quyết khiếu nại, tố cáo góp phần quan trọng xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý. Trong một số đạo luật mới được Quốc hội thông qua đã xác định nhiều điểm mới về vai trò, trách nhiệm của VKSND trong hoạt động tư pháp, theo hướng tăng cường trách nhiệm cao hơn đối với ngành Kiểm sát trong các lĩnh vực sau:

Một là, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự (có hiệu lực thi hành từ ngày 1.1.2012) quy định VKSND kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự; thực hiện các quyền yêu cầu, kháng nghị, kiến nghị theo quy định của pháp luật nhằm đảm bảo cho việc giải quyết vụ việc dân sự kịp thời, đúng pháp luật. VKSND tham gia các phiên họp sơ thẩm đối với các việc dân sự; các phiên toà sơ thẩm đối với những vụ án do Toà án tiến hành thu thập chứng cứ hoặc đối tượng tranh chấp là tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất, nhà ở hoặc có một bên đương sự là người có nhược điểm về thể chất, tâm thần; các phiên họp, phiên toà phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm.

Hai là, Luật tố tụng hành chính, trong đó vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND được khẳng định một cách rõ ràng, rành mạch hơn. Điều kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện ra Toà án dễ dàng hơn trước đây (không bắt buộc phải khiếu nại đến cơ quan hành chính có thẩm quyền giải quyết rồi mới khởi kiện ra Toà án).

Ba là, Luật Thi hành án hình sự, có nhiều điểm mới làm tăng thêm trách nhiệm của VKSND trong lĩnh vực này. Đáng chú ý là Luật quy định VKSND cấp tỉnh trực tiếp kiểm sát việc tuân theo pháp luật, kháng nghị, kiến nghị, yêu cầu đối với trại giam thuộc Bộ Công an đóng tại địa phương trong thi hành án phạt tù.

Đổi mới tổ chức VKSND theo tiến trình cải cách tư pháp

Bộ Chính trị đã kết luận về định hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Toà án nhân dân (TAND), VKSND và Cơ quan điều tra (CQĐT) theo tiến trình cải cách tư pháp; theo đó, tổ chức hệ thống VKSND thành 4 cấp, phù hợp với hệ thống tổ chức của TAND. Cụ thể là: VKSND khu vực, VKSND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; VKSND cấp cao và VKSND tối cao, trong khi vẫn giữ nguyên mô hình tổ chức của hệ thống CQĐT trong Công an nhân dân như hiện nay.

Trên cơ sở quán triệt các quan điểm, chủ trương của Đảng về đổi mới tổ chức, hoạt động của VKSND nêu trên, VKSND tối cao đã đề ra một số định hướng công tác của ngành trong thời gian tới yêu cầu toàn ngành phải nghiêm túc thực hiện như sau:

Một là, làm tốt công tác quán triệt, tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng, các quy định của pháp luật về VKSND, đẩy mạnh nghiên cứu khoa học về vị trí, chức năng, nhiệm vụ của VKSND trong cải cách tư pháp. Hai là, công tác kiểm sát phải bám sát, phục vụ nhiệm vụ chính trị của Đảng. Ba là, nắm vững và quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng về chức năng, nhiệm vụ của ngành Kiểm sát nhân dân. Bốn là, nâng cao vai trò chủ động và trách nhiệm của Viện trưởng VKSND các cấp; thủ trưởng các đơn vị trực thuộc VKSND tối cao trong quản lý, chỉ đạo, điều hành. Năm là, đổi mới mạnh mẽ công tác cán bộ để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới. Sáu là, đổi mới công tác kế hoạch - tài chính, công tác thống kê, tăng cường hợp tác quốc tế, đảm bảo cơ sở vật chất cho hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ của ngành.

Cùng với sự ủng hộ của toàn Đảng, toàn dân Tây Ninh; với tinh thần trách nhiệm cao, tập thể cán bộ, công chức VKSND hai cấp tỉnh Tây Ninh quyết tâm thực hiện tốt chủ trương cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước, thực hiện chỉ đạo của VKSND tối cao về định hướng công tác của ngành Kiểm sát nhân dân trong thời gian tới góp phần hoàn thành tốt hơn nữa nhiệm vụ chính trị của ngành và của địa phương trong giai đoạn mới.

Lê Văn Lành

(Viện trưởng VKSND tỉnh Tây Ninh)