Bộ GD-ĐT vừa ban hành thông tư (dự thảo) để lấy ý kiến về việc chọn sách giáo khoa trong cơ sở giáo dục phổ thông. Đây là lần thứ hai, Bộ ban hành thông tư dự thảo liên quan đến việc chọn sách giáo khoa theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Một thay đổi quan trọng trong thông tư dự thảo lần này là UBND cấp tỉnh quyết định chọn sách giáo khoa, cơ sở giáo dục không được quyết định chọn sách như dự thảo lần đầu tiên.

Học sinh Trường tiểu học Tân Phong, huyện Tân Biên đọc sách ở thư viện.

Giao về cho tỉnh

Trước hết, cần khái quát lại, thông tư dự thảo lần thứ nhất quy định, mỗi cơ sở giáo dục có một hội đồng lựa chọn sách giáo khoa. Hội đồng lựa chọn sách giáo khoa của cơ sở giáo dục phổ thông do người đứng đầu cơ sở giáo dục thành lập.

Mỗi trường tiểu học, trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông thành lập một hội đồng. Đối với trường phổ thông có nhiều cấp học, mỗi cấp học thành lập một hội đồng. Hội đồng bao gồm người đứng đầu, cấp phó người đứng đầu, tổ trưởng tổ chuyên môn, đại diện giáo viên dạy các môn học, hoạt động giáo dục (gọi chung là môn học) có sách giáo khoa lựa chọn, đại diện Ban đại diện cha mẹ học sinh trường. 

Số lượng thành viên hội đồng là số lẻ, tối thiểu là mười một người, trong đó có ít nhất hai phần ba là tổ trưởng tổ chuyên môn và giáo viên. Nhiệm vụ của hội đồng là lựa chọn sách giáo khoa trong danh mục đã được Bộ trưởng Bộ GD&ĐT phê duyệt để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông; đề xuất danh mục sách giáo khoa lựa chọn để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông với người đứng đầu cơ sở giáo dục phổ thông.

Sách giáo khoa được lựa chọn phải được trên 50% số thành viên của hội đồng bỏ phiếu đồng ý lựa chọn. Hội đồng đề xuất với người đứng đầu cơ sở giáo dục phổ thông danh mục sách giáo khoa được lựa chọn để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông.

Trên cơ sở đề xuất của hội đồng, người đứng đầu cơ sở giáo dục phổ thông ban hành quyết định danh mục sách giáo khoa được lựa chọn sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông. Người đứng đầu cơ sở giáo dục phổ thông công bố công khai danh mục sách giáo khoa được lựa chọn để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông và niêm yết tại cơ sở giáo dục phổ thông trước khi bắt đầu năm học mới ít nhất là 5 tháng.

Tuy nhiên, theo thông tư dự thảo mới (tạm gọi là thông tư dự thảo lần 2) có nhiều thay đổi so với ban đầu. Theo đó, hội đồng lựa chọn sách giáo khoa (gọi tắt là hội đồng) do UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thành lập, giúp Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh tổ chức lựa chọn sách giáo khoa. Mỗi môn học của một cấp học thành lập một hội đồng.

Hội đồng bao gồm lãnh đạo, chuyên viên của sở GD-ĐT, phòng GD-ĐT, cán bộ quản lý và giáo viên đang giảng dạy tại các cơ sở giáo dục phổ thông. Số lượng thành viên hội đồng là số lẻ, tối thiểu là mười lăm người, trong đó có ít nhất hai phần ba tổng số thành viên là tổ trưởng tổ chuyên môn và giáo viên đang giảng dạy.

Hội đồng có trách nhiệm lựa chọn sách giáo khoa theo quy định tại thông tư này và tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa do UBND cấp tỉnh quy định. Hội đồng đề xuất danh mục sách giáo khoa để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông với UBND cấp tỉnh. Hội đồng có trách nhiệm giải trình trước UBND cấp tỉnh về danh mục sách giáo khoa được lựa chọn.

Chủ tịch hội đồng là giám đốc sở GD-ĐT. Trong trường hợp giám đốc sở không được tham gia hội đồng theo quy định hoặc các trường hợp phải vắng mặt vì lý do bất khả kháng thì chủ tịch hội đồng là phó giám đốc sở. Thông tư cũng quy định các chức danh phó chủ tịch hội đồng, thư ký, uỷ viên hội đồng.

Trong đó, uỷ viên hội đồng là lãnh đạo và chuyên viên của phòng GD-ĐT, cán bộ quản lý, tổ trưởng tổ chuyên môn, giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông thuộc các khu vực khác nhau trên địa bàn tỉnh. Uỷ viên là giáo viên phải có ít nhất 5 năm giảng dạy tại các cơ sở giáo dục phổ thông.

Chủ tịch hội đồng chịu trách nhiệm trước UBND cấp tỉnh về hoạt động của hội đồng, lập kế hoạch và tổ chức thực hiện các hoạt động của hội đồng. Hội đồng làm việc theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, khách quan, minh bạch.

Cuộc họp của hội đồng được coi là hợp lệ khi có ít nhất ba phần tư tổng số thành viên tham gia, trong đó có chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký hội đồng. Kết quả của mỗi cuộc họp hội đồng được lập thành biên bản, trong đó bao gồm đầy đủ các ý kiến của các thành viên và được công khai tại hội đồng.

Quy trình lựa chọn sách giáo khoa được thực hiện theo trình tự, tổ chuyên môn tổ chức nghiên cứu, thảo luận và đánh giá sách giáo khoa của các môn học thuộc chuyên môn phụ trách theo tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa.

Giáo viên bỏ phiếu kín lựa chọn một đầu sách giáo khoa cho mỗi môn học thuộc phạm vi đánh giá, lựa chọn của tổ chuyên môn. Sau đó, tổ báo cáo với người đứng đầu cơ sở giáo dục phổ thông danh mục sách giáo khoa được lựa chọn, sắp xếp theo thứ tự số phiếu đồng ý lựa chọn từ cao xuống thấp.

Danh mục sách giáo khoa được lựa chọn có chữ ký của tổ trưởng tổ chuyên môn và các giáo viên trong tổ chuyên môn. Cơ sở giáo dục phổ thông tổ chức nghiên cứu, thảo luận kết quả lựa chọn sách giáo khoa của các tổ chuyên môn theo tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa; tham khảo ý kiến của học sinh, cha mẹ học sinh về việc lựa chọn sách giáo khoa.

Đồng thời đề xuất danh mục sách giáo khoa các môn học được lựa chọn, xếp theo thứ tự từ cao đến thấp, báo cáo danh mục sách giáo khoa được cơ sở giáo dục phổ thông đề xuất về sở GD-ĐT (đối với cấp trung học phổ thông) và phòng GD-ĐT (đối với cấp tiểu học, trung học cơ sở).

Chậm nhất 7 ngày trước phiên họp lần thứ nhất của hội đồng, chủ tịch hội đồng phân công nhiệm vụ cho các thành viên hội đồng nghiên cứu, nhận xét, đánh giá sách giáo khoa theo các tiêu chí lựa chọn.

Tổ chức họp hội đồng, thảo luận, đánh giá sách giáo khoa trên cơ sở danh mục sách giáo khoa do các cơ sở giáo dục phổ thông đề xuất theo các nguyên tắc quy định. Sau đó, hội đồng bỏ phiếu kín lựa chọn sách giáo khoa. Sách giáo khoa được lựa chọn phải đạt hai phần ba số phiếu đồng ý lựa chọn trở lên. Trường hợp sách giáo khoa không đạt  hai phần ba số phiếu đồng ý lựa chọn trở lên, hội đồng thảo luận, phân tích các sách giáo khoa với tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa và bỏ phiếu lựa chọn lại.

Sau lần bỏ phiếu thứ hai, nếu vẫn không đạt hai phần ba số phiếu đồng ý lựa chọn trở lên thì hội đồng quyết định lựa chọn sách giáo khoa có số lượng cơ sở giáo dục phổ thông đề xuất lựa chọn nhiều nhất trong danh mục sách giáo khoa do các cơ sở giáo dục phổ thông báo cáo theo quy định. Hội đồng tổng hợp kết quả lựa chọn sách giáo khoa thành biên bản, có chữ ký của các thành viên hội đồng tham dự.

Tiếp theo, sở GD-ĐT tổng hợp kết quả lựa chọn của các hội đồng, trình UBND tỉnh xem xét, quyết định. Căn cứ vào kết quả lựa chọn của các hội đồng và hồ sơ trình của sở GD-ĐT, UBND cấp tỉnh xem xét, quyết định phê duyệt danh mục sách giáo khoa để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông trên địa bàn.

UBND cấp tỉnh đăng tải danh mục sách giáo khoa được phê duyệt để sử dụng trong cơ sở giáo dục phổ thông trên địa bàn trên các phương tiện thông tin đại chúng. UBND tỉnh chỉ đạo sở GD-ĐT thông báo danh mục sách giáo khoa được phê duyệt đến phòng GD-ĐT, cơ sở giáo dục phổ thông trên toàn tỉnh, đồng thời báo cáo về Bộ GD-ĐT trước thời điểm bắt đầu năm học mới là 6 tháng.

Căn cứ vào đề nghị của sở GD-ĐT, UBND cấp tỉnh xem xét và quyết định việc điều chỉnh, bổ sung danh mục sách giáo khoa. Việc điều chỉnh, bổ sung danh mục sách giáo khoa được thực hiện như việc lựa chọn sách giáo khoa theo quy định tại thông tư này.

Ngày 17.6 là thời hạn chót để cơ sở giáo dục, chính quyền địa phương gửi ý kiến đóng góp cho dự thảo thông tư.

Chưa rõ vì sao thay đổi

Thông tin nêu trên cho thấy, thay đổi lớn nhất của bản dự thảo mới là UBND cấp tỉnh quyết định chọn sách giáo khoa chứ không phải do nhà trường chọn, theo kế hoạch ban đầu.

Dự thảo thông tư không nêu lý do về sự thay đổi này. Theo Luật Giáo dục sửa đổi năm 2019 (có hiệu lực từ ngày 1.7.2020), UBND cấp tỉnh được chọn sách giáo khoa cho học sinh phổ thông. Tuy nhiên, theo quy định, việc sử dụng bộ sách giáo khoa nào cho từng lớp, cấp học phải công bố trước 6 tháng.

Như vậy, năm học 2020-2021, UBND cấp tỉnh không thể quyết định chọn sách giáo khoa, vì không còn đủ thời gian. Đây có thể là lý do khiến dự thảo thông tư lần đầu giao quyền chọn sách giáo khoa cho cơ sở giáo dục. Thế nhưng, bằng thông tư mới nhất, Bộ GD-ĐT quyết định giao quyền chọn sách giáo khoa cho UBND tỉnh ngay trong năm học 2020-2021.

 Những người trong ngành cũng không nắm được nhiều thông tin liên quan đến sự thay đổi này. Với sự thận trọng cần thiết, có thể đoán định, dịch bệnh Covid-19 khiến cho việc chọn sách giáo khoa lớp 1 rơi vào thế bị động có thể là một trong nhưng nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này. Theo kế hoạch ban đầu, tháng 3.2020 sẽ công bố bộ sách giáo khoa lớp 1 nào được chọn để triển khai trong nhà trường. Tuy nhiên, dịch bệnh kéo dài khiến kế hoạch chọn sách giáo khoa cho chương trình giáo dục phổ thông mới đến nay vẫn chưa thực hiện xong.

Dẫu sao, tình hình dịch bệnh cũng chỉ là một trong nhiều nguyên nhân dẫn đến thay đổi nêu trên. Theo bản dự thảo mới, thời hạn chót để nhận ý kiến đóng góp là ngày 17.6. Thời gian để công bố chọn sách giáo khoa phải 6 tháng, trước khi năm học mới bắt đầu.

Do dịch bệnh, từ đầu học kỳ 2 đến nay, Bộ GD-ĐT đã phải hai lần điều chỉnh kế hoạch thời gian năm học 2019-2020. Như vậy, việc công bố sách giáo khoa lớp 1 năm học 2020-2021 trước 6 tháng không thực hiện được vì dù có muộn, tháng 9 năm nay cũng phải bắt đầu năm học mới, trong khi giữa tháng 7 mới kết thúc năm học này.

Việt Đông