Nghề đậu bạc ở làng Định Công có từ thế kỷ thứ VII, thời Tiền Lý do ba ông Tổ nghề Trần Điền - Trần Điện - Trần Hòa truyền lại cho dân làng nhưng đến nay gần như mai một. Trong giai đoạn khó khăn nhất của nghề cổ cha ông để lại, vẫn còn những người tâm huyết với nghề mà quyết tâm gìn giữ. Nghệ nhân Quách Văn Hiểu là một trong số ít người của làng vẫn còn hoài cổ với nghề đậu bạc này.

Làng Định Công hiện nay nằm bên bờ sông Tô Lịch, thuộc huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội. Theo sử sách ghi chép lại, làng nghề Định Công (hay Định Công kim hoàn) nổi tiếng với nghề chạm khắc vàng, bạc. Vào thời vua Lý Nam Đế, có ba anh em họ Trần: Trần Hoà, Trần Điện và Trần Điển sinh sống tại làng. Trong thời gian chạy loạn, ba anh em tình cờ học được nghề làm đồ vàng, bạc. Từ đó, ba ông truyền dạy nghề cho nhân dân trong làng, làm nên tiếng tăm cho sản phẩm vàng, bạc Định Công.

So với các làng nghề chạm bạc Đồng Xâm (Thái Bình), Châu Khê (Hải Dương), những sản phẩm ở Định Công có nét đặc trưng riêng. Nó được làm hoàn toàn thủ công, đòi hỏi kỹ thuật, tay nghề cao. Người làm nghề phải nắm chắc 4 kỹ thuật cơ bản: trơn, đấu, chạm, đậu. Trơn là làm những đồ vàng bạc không cần chạm trổ mà chỉ cườm cho nhẵn, bóng, kết hợp gò sao cho hình khối đúng tiêu chuẩn. Đấu là lắp ráp các chi tiết hài hòa, cân đối. Chạm là khắc hình vẽ, hoa văn, hoạ tiết như chạm ám, thúc nổi, hạ cát… lên mặt trang sức hay vàng, bạc. Đậu là kéo bạc đã nung chảy thành sợi chỉ, sau đó se thành sợi mảnh như sợi tóc tạo những họa tiết hoa văn, chim muông, hoa lá… gắn vào đồ trang sức.

Trong đó, kĩ thuật đậu bạc đòi hỏi phải có bàn tay khéo léo và nhỏ nhắn, tỉ mỉ. Sản phẩm đậu bạc đạt yêu cầu phải đậu đều tay, hàn luột, không đọng vảy và các chi tiết hài hòa, cân xứng. Mỗi một sản phẩm đều là một tác phẩm nghệ thuật khắt khe về kỹ thuật nhưng lại tinh tuý ở giá trị thẩm mỹ và sử dụng. Bạc được dùng phải là loại 999 (trước gọi là bạc 10) thì mới có thể kéo thành các sợi chỉ nhiều kích cỡ khác nhau. Ngày xưa, những sản phẩm đậu bạc thường là những mặt hàng nhỏ xinh như: cành hoa, con bướm, lắc, xuyến, nhẫn…

Những năm đầu của thế kỷ XIX, làng Định Công có từ 50-60% gia đình theo nghề kim hoàn. Khi nền kinh tế chuyển đổi từ bao cấp sang cơ chế thị trường, số gia đình theo nghề đậu bạc ở Định Công chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Tiền công làm ra chẳng đáng kể so với các ngành nghề khác nên nhiều gia đình gác nghề đậu bạc lại để chuyển đổi sang công việc dễ thở hơn. Đến nay duy chỉ có gia đình nghệ nhân Quách Văn Hiểu và một vài nhà khác cố níu kéo nghề cổ này cho dù cuộc sống của những người làm nghề rất đạm bạc.

Sinh ra và lớn lên ở mảnh đất Định Công, sống trong một gia đình đã có 5 đời làm nghề đậu bạc, dường như nghề đậu bạc đã ngấm sâu vào con người nghệ nhân Quách Văn Hiểu từ thuở nhỏ. Là đời thứ 5 trong gia đình theo nghề đậu bạc, biết phụ nghề từ khi còn 10 tuổi, đến năm 16-17 tuổi, ông đã trở thành thợ cả trong gia đình. Mặc dù qua nhiều năm nghề đậu bạc bị thăng trầm nhưng chưa khi nào ông có ý nghĩ bỏ nghề. Đến nay, ông không những gìn giữ được nghề mà còn đào tạo được thành nghề cho lớp trẻ kế cận tiếp tục gìn giữ nghề, vốn quý của đất nước.

Nghề đậu bạc biểu trưng cho sự tinh xảo của nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống, hoàn toàn làm thủ công và không thể thay thế bằng máy móc. Ông Quách Văn Hiểu chia sẻ: “Ngoài đôi bàn tay khéo léo, người thợ đậu bạc phải có con mắt thẩm mỹ cao và sự kiên nhẫn vô bờ mới có thể làm được một tác phẩm hoàn hảo”.

Trước tiên, người nghệ nhân phải nấu bạc thành thoi sau đó cán kéo và rút thành từng sợi nhỏ như sợi chỉ hoặc tóc. Tiếp đến họ xe hai hoặc ba sợi giống như sợi dây thừng rồi dát mỏng dẹt sợi bạc này uốn thành những họa tiết nhỏ như cành hoa, con bướm, hoa bèo, hoa phù dung… Kỹ thuật đậu cũng làm ra những hạt bạc nhỏ li ti rồi dùng vẩy hàn gắn kết lại với nhau thành sản phẩm. Nghề công phu, tỉ mỉ là vậy, người thợ đậu có tay nghề cao khi đậu các hoa văn đính trên sản phẩm đạt độ đều, không được lộ ra những mối hàn thì cũng phải học tới vài năm.

Đến thăm gian hàng giới thiệu những kỹ thuật tinh xảo của nghề đậu bạc tại khu du lịch Thiên Đường Bảo Sơn, nhìn những người thợ trẻ hăng say học nghề truyền thống của cha ông, thấy những giọt mồ hôi tăn dài trên trán những người thợ rồi cầm trên tay và thưởng thức những sản phẩm đậu bạc của làng nghề Định Công… mới thấy hết được sức sáng tạo và tinh hoa của bàn tay người thợ trong đó. Qua những hoa văn, hoạ tiết trang trí trên các sản phẩm, ta nhận thấy rõ đức tính kiên trì, sự thông minh khéo léo, óc sáng tạo của những người thợ kim hoàn Việt Nam nói chung và làng nghề Đậu bạc Định Công nói riêng.

Theo thethaovietnam.vn