Chèo Tàu - loại hình diễn xướng dân gian độc đáo có tên gốc là hát “Tàu tượng”. Để biểu diễn, người dân đóng những con voi và thuyền lớn bằng gỗ. Người tham gia diễn xướng được phân vào các vai Chúa tàu, Cái tàu (người chỉ huy tàu); Con tàu, đứng trên thuyền (tàu) và Quản tượng, đứng trên voi (tượng)… để hát theo những làn điệu cổ. Sau này, dân gian quen gọi là chèo Tàu.

Ở Việt Nam, chèo Tàu duy nhất chỉ có ở xã Tân Hội. Ngày lễ hội bắt đầu từ rằm, kết thúc vào ngày 21 tháng Giêng. Trong suốt 7 ngày 7 đêm, dân các làng Thượng Hội, Thuý Hội, Vĩnh Kỳ, Phan Long thay nhau hát từ sáng đến đêm, rồi từ đêm đến sáng. Loại hình diễn xướng dân gian này được tổ chức trên một không gian rất rộng, thường gắn với hội làng. Ngày hội bắt đầu bằng việc làm lễ ở miếu Voi phục rồi tổ chức rước kiệu ra đình làng.

Sau bài văn khấn của các chủ tế, Chúa tàu, Quản tượng cùng các ca nhi bắt đầu diễn xướng bằng các bài hát nghi lễ như: khởi lễ, dâng rượu, chúc vua, ẩm phước khúc, lễ trình. Trên mỗi thuyền đều có một bà Chúa tàu độ tuổi từ 50 - 55, có thanh sắc, gia đình vẹn toàn và 12 cô gái tuổi từ 13 - 16 con nhà nề nếp làm Cái tàu, Con tàu. Cạnh đó là đôi voi với hai quản tượng có nhiệm vụ thổi loa tù và làm hiệu.

Khi biểu diễn, Chúa tàu đánh thanh la, hai Cái tàu lĩnh xướng, 10 Con tàu hát họa theo. Riêng phần hát nghi lễ đã có tới 30 bài hát khác nhau. Đêm xuống, những bài hát nghi lễ được thay bằng hát giao duyên, có thể dùng các lối hát khác như trống quân, sa mạc, lý giao duyên... làm cho cuộc đối đáp trở nên sinh động, phong phú. Ngoài múa hát là các cuộc thi tài như chơi cờ, thổi cơm thi, đánh đu... Nội dung các bài hát trong diễn xướng chèo Tàu đều nhằm ca ngợi công đức của Thành hoàng Tổng Gối (Tân Hội xưa) là cụ Văn Dĩ Thành, một vị tướng thời Trần đã làm quân giặc nhiều phen điên đảo.

Sau khi cụ mất năm 1416, nhân dân kết hợp truyền thống ca hát vốn có của vùng đất này, tạo ra một lễ hội đặc biệt tưởng nhớ cụ, nội dung các bài hát đều ca ngợi hoặc kể lại những công tích, những trận đánh thuở xa xưa của cụ. Lễ hội đầu tiên được tổ chức quy mô là vào năm 1683. Do không gian và thời gian lễ hội được tổ chức dài ngày và quy mô lớn (huy động khoảng 200 người hát, việc tập luyện cũng rất công phu) nên thời xưa, cứ 25 năm hội hát chèo Tàu mới được tổ chức một lần. Lần tổ chức quy mô cuối cùng là năm 1922.

Sau 76 năm gián đoạn, năm 1998, lần đầu tiên hội hát chèo Tàu lại được tái hiện. Từ đó đến nay, hàng năm cứ vào dịp hội làng, hội hát chèo Tàu được tổ chức với quy mô nhỏ, chưa lần nào lễ hội được tổ chức quy mô lớn.

Xã Tân Hội đã đưa hát chèo Tàu vào chương trình dạy học đối với các em học sinh trong xã. Sau thời gian dài gián đoạn, phải mất khá nhiều thời gian tập luyện, nhất là với số lượng lớn người hát, kinh phí để may trang phục rất lớn. Hiện câu lạc bộ mới chỉ làm được một voi và một thuyền nhưng sau nhiều lần diễn đã gần như hỏng; trong khi đó, hội xưa là một đôi voi, một đôi thuyền.

Nguồn vietnamplus.vn