Cách đây chưa lâu, một bé gái trong độ tuổi mẫu giáo ở xã Thanh Điền, huyện Châu Thành bị tiêu chảy do ăn phải thức ăn không bảo đảm vệ sinh. Cha mẹ bé không đưa con tới bệnh viện mà chữa cho con theo kinh nghiệm dân gian: cho bé uống cà phê pha muối, lại còn hạn chế cho bé uống nước. Họ tin rằng làm vậy sẽ giúp bé “cầm” được tiêu chảy. Nhưng bé gái vẫn cứ tiêu chảy không ngừng. Sau một đêm tới gần sáng, bé bị tím tái toàn thân, hôn mê, thở rất yếu ớt, gia đình tức tốc đưa vào Bệnh viện Đa khoa tỉnh (BVĐK). Nhưng đã quá trễ, bé đã tử vong ngay sau đó. Theo bác sĩ, nếu bé được đưa vào bệnh viện sớm, chắc chắn chuyện đáng tiếc đã không xảy ra

Hiểu ra đã muộn

Tiếp xúc với chúng tôi, chị H- mẹ bé gái trên cho biết, hai vợ chồng chị đều là nông dân, học chưa hết lớp 9, ít hiểu biết, nên mới gây ra nông nỗi. Lâu nay, mỗi khi trong nhà có người ốm đau, chị H vẫn chữa trị bằng các phương pháp dân gian, dùng các bài thuốc truyền miệng, ít khi đi khám bác sĩ. Không ngờ, chữa bệnh kiểu này lại rủi ro đến vậy.

Bác sĩ Nguyễn Công Tỷ: ai cũng có thể tự cập nhật kiến thức đông y qua sách vở

Bà M ở phường 3, Thị xã đã hơn 80 tuổi, có tiền sử bệnh cao huyết áp. Một buổi tối, bà tắm xong, bước ra sân chơi với con cháu thì đột ngột ngất xỉu. Các con của bà xúm vào cạo gió, nấu nước gừng đỗ vào miệng, trùm chăn kín cho bà. Một tiếng đồng hồ sau, bà M vẫn không tỉnh, các con bà M mới đưa mẹ tới BVĐK tỉnh. Bệnh viện cố gắng cấp cứu nhưng cho biết bệnh nhân sẽ khó qua khỏi. Sau đó, người nhà bệnh nhân xin được chuyển viện đi thành phố HCM. Tại đây, các bác sĩ cho biết, bà M bị tai biến mạch máu não, không còn khả năng phục hồi. Lẽ ra người nhà không được cạo gió, và tự ý chữa trị làm kéo dài thời gian mà phải đưa đến bệnh viện để bác sĩ cấp cứu ngay. Bà M qua đời  sau đó hai ngày. Theo các con của bà, cách chữa bệnh bằng cạo gió, trùm chăn kín, cho uống nước gừng là cách chữa bệnh mà gia đình vẫn thường áp dụng. Không ngờ lần này lại gây ra hậu quả. Nhưng hối thì đã muộn.

Bệnh viện Y học cổ truyền tỉnh Tây Ninh (Bệnh viện YHCT) thường xuyên tiếp nhận một số bệnh nhân khớp bị biến chứng do tự dùng thuốc theo lời mách bảo truyền miệng. Nghe đồn về một loại thuốc được gọi là thuốc 5 màu, có khả năng trị được bệnh thấp khớp, nhiều người tìm xuống tận miền Tây để mua. Thuốc không có tên tuổi địa chỉ, thành phần dược liệu, chỉ nghe nói là thuốc có nguồn gốc từ thảo dược. Sau một thời gian uống thuốc, nhiều bệnh nhân gặp hội chứng cushing: mặt phù, bụng phình, tay chân lại ốm khẳng khiu. Cuối cùng lại phải tới bệnh viện để điều trị biến chứng do dùng thuốc bừa bãi.

Phải dùng đúng cách

Theo bác sĩ Đinh Thị Mộng Thanh, Phó giám đốc Bệnh viện YHCT: người dân có thể áp dụng một số bài thuốc dân gian tự điều trị tại nhà nhưng chỉ trong giới hạn các bệnh thông thường, ở mức độ nhẹ như cảm, mệt mỏi, nhức đầu. Bộ Y tế cũng đã phổ biến một số cây thuốc nam thông dụng và cách dùng để người dân có thể tự điều trị tại nhà. Ngoài các bệnh thông thường, đơn giản, với các loại bệnh khác người bệnh nhất thiết phải đến bác sĩ. Bởi vì, chữa bệnh theo Đông y hay Tây y, cũng cần phải đảm bảo tính khoa học. Đó là phải hiểu về công dụng hoặc cách thức tác động của thuốc, phải biết liều lượng hợp lý khi sử dụng. Nếu quá lạm dụng các bài thuốc dân gian thì lợi bất cập hại, may ít rủi nhiều. Ví dụ để chữa bệnh động kinh (dân gian gọi là phong xù) nhiều người có thói quen nặn chanh vào miệng người bệnh. Thực ra, cách làm này không mang lại tác dụng, có khi hạt chanh bị lọt vào khí quản còn gây ngạt thở, khả năng tàn phế nặng nề hơn. Hoặc có trường hợp bị tai biến mạch máu não, nằm liệt một chỗ, nhiều người lại chữa bằng cách xoa bóp với rượu ngâm mã tiền. Hạt trái mã tiền là loại thuốc độc bảng A trong Đông y, nếu xoa nhiều và xoa lâu ngày, bệnh nhân sẽ bị cứng cơ, giảm khả năng hồi phục.

Đối với các bệnh nhân ung thư, dường như người nhà của họ, ai cũng “lận lưng” vài bài thuốc nam, ngoài việc dùng thuốc theo toa bác sĩ. Nghe ai mách bài thuốc nào có thể chữa được ung thư là người ta làm theo ngay, với hy vọng “phước chủ may thầy”. Đây chính là mảnh đất màu mỡ cho một số “lang vườn” hốt bạc từ các bài thuốc quảng cáo sai sự thật mà báo chí vẫn thường đề cập. Theo bác sĩ Thanh, thực tế có một số cây thuốc nam hỗ trợ cho việc điều trị ung thư nhưng phải dùng một cách hợp lý, khoa học, còn uống lung tung theo kiểu rỉ tai, truyền miệng rất có hại. Ngày càng nhiều loại cây thuốc được quảng cáo trị bá bệnh mà thực chất tác dụng của nó chưa được khoa học kiểm chứng, thế nhưng vẫn có nhiều người cứ dùng vô tư, không lường hết được các phản ứng của thuốc. Theo Đông y, mỗi người có một thể tạng hàn hoặc nhiệt khác nhau, chỉ có bác sĩ lành nghề mới quyết định được nên dùng thuốc như thế nào, kết hợp các loại thuốc nào cho phù hợp. 

Hằng tháng, Bệnh viện YHCT lại tổ chức họp bệnh nhân và người nhà bệnh nhân một lần vào cuối tháng để tuyên truyền, cập nhật kiến thức về việc dùng thuốc Đông y nhằm hạn chế tác hại từ cách chữa bệnh theo kiểu truyền miệng phản khoa học.

Bác sĩ Nguyễn Công Tỷ (phường 2, TXTN) người có nhiều năm nghiên cứu về Đông, Tây y kết hợp cho biết: có nhiều bài thuốc dân gian rất hiệu quả như dùng nghệ, xuyên tâm liên để kháng viêm, làm lành vết thương. Trong một số trường hợp, ông cũng không sử dụng thuốc tây để điều trị mà chỉ ứng dụng các bài thuốc dân gian, mọi người đều có thể áp dụng như: khi bị nhức đầu, mệt mỏi, có thể ấn một số huyệt và mát xa vùng trán, vùng chỏm đầu cho người bệnh; khi bị ớn lạnh, có thể xoa dầu nóng từ vị trí cách cổ 20-30cm chạy dọc xuống sống lưng; khi bị tiêu chảy, có thể dùng lá chùm ruột tươi giã nát với một ít muối, vắt lấy nước uống. Nhưng ông cũng lưu ý, việc tự chữa trị tại nhà chỉ nên áp dụng khi bệnh còn nhẹ và chưa có những biểu hiện phức tạp.  

Coi chừng mất tiền oan

Việc uống thuốc lung tung là do nhiều người có suy nghĩ: thuốc có nguồn gốc từ thảo dược nên uống vào nếu may thì khỏi bệnh, không thì cũng chẳng hại gì. Đây là một cách nghĩ sai lầm. Có những loại thảo dược, thực phẩm không độc nhưng dùng không đúng lúc, dùng quá liều lại trở nên độc hại với sức khoẻ người bệnh. Ví dụ với trường hợp tiêu chảy đã đề cập ở đầu bài viết, nếu bệnh nhân chỉ bị tiêu chảy nhẹ thì việc uống cà phê loãng pha chút muối có thể làm giảm triệu chứng. Nhưng khi bệnh nhân đã bị mất nước, bị suy kiệt mà lại cho uống cà phê thì sẽ gây ép tim, suy hô hấp rất nguy hiểm đến tính mạng.

Bác sĩ Tỷ kể lại một chuyện khá khôi hài mà ông ghi nhận được trong một chuyến tham quan Malaysia mới đây. Ở một phòng trưng bày giới thiệu thuốc Đông y, có một tủ trưng bày cây mật nhân (còn gọi là cây bá bệnh), được chú thích là “sâm quý trong rừng Malaysia”. Nhiều du khách người Việt đã mua một “mẩu sâm Malaysia” với giá quy đổi hơn một triệu đồng vì tin vào công dụng thần diệu của nó. Trong khi đó, ở Việt Nam, cây mật nhân có giá rẻ hơn nhiều. Công dụng của nó được dân gian đồn đại là trị bá bệnh, kể cả ung thư nhưng chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu chứng minh điều đó cả. Trước mắt, nhiều người dân đã bị “chém đẹp” vì cả tin.

Sự cẩn trọng, tỉnh táo khi chữa bệnh bằng các bài thuốc dân gian chính là điều cần thiết để bảo vệ sức khoẻ và cả… túi tiền của mình.

Minh Ngô