Hồi tháng 10, nhiều hình ảnh vệ tinh được công bố cho thấy các tàu cá của Trung Quốc (TQ) đã quay lại khu vực đá Ba Đầu thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam với số lượng ngày càng tăng. Trả lời phỏng vấn của Pháp Luật TP.HCM, ThS Nguyễn Thế Phương, giảng viên ngành quan hệ quốc tế thuộc ĐH Kinh tế - Tài chính (UEF), đã có một số nhận định về mặt pháp lý đối với sự hiện diện của các tàu TQ và đưa ra một số kịch bản khả dĩ trong tính toán quân sự của Bắc Kinh ngoài thực địa.

Trung Quốc vi phạm chủ quyền Việt Nam

. Phóng viên: Thưa ông, hình ảnh vệ tinh cuối tháng trước và đầu tháng này cho thấy hàng chục, thậm chí có lúc lên đến hàng trăm tàu cá TQ đã trở lại đá Ba Đầu ở Trường Sa của Việt Nam. Các hành vi này xét về luật pháp quốc tế đã vi phạm như thế nào?

+ ThS Nguyễn Thế Phương: Trước hết, chúng ta cần phải rõ quy chế pháp lý của khu vực đá Ba Đầu và khi dựa vào kết quả vụ kiện Philippines với TQ năm 2016 thì ở đây có mấy điểm như sau:

Thứ nhất, đá Ba Đầu được xếp vào loại thực thể chìm ở triều cao. Thực thể chìm ở triều cao không phải là một lãnh thổ đất liền và do đó không có bất kỳ một biện pháp chiếm đóng, kiểm soát nào có thể xác lập chủ quyền riêng rẽ với các thực thể này.

Thứ hai, một thực thể chìm ở triều cao nằm trong phạm vi 12 hải lý của một thực thể nổi ở triều cao khác thì chủ quyền của thực thể chìm ở triều cao sẽ thuộc về quốc gia có chủ quyền với cái thực thể nổi ở triều cao đó.

Thứ ba, khi mà thực thể chìm ở triều cao nằm hoàn toàn ngoài phạm vi 12 hải lý nhưng nằm trong vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa của một quốc gia thì quốc gia đó được hưởng quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với thực thể đó theo nội dung Điều 56 và Điều 77 Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982.

Cuối cùng, khi thực thể chìm ở triều cao nằm ở khoảng cách lớn hơn hoặc vượt ra ngoài khu vực thuộc quyền tài phán quốc gia thì thực thể đó là một phần của đáy biển sâu và là đối tượng được điều chỉnh bởi Phần 11 của UNCLOS - tức không có quốc gia nào có thể thực hiện chủ quyền hoặc bất kỳ quyền chủ quyền nào liên quan tới thực thể đó.

Một điểm cũng cần nhấn mạnh là luật quốc tế coi trọng cái gọi là chiếm hữu thực sự một cách hòa bình và sẽ xem xét thực tiễn quốc gia vào quá trình giải quyết tranh chấp lãnh thổ. Nói cách khác, luật sẽ xem xét pháp lý của bên nào mạnh hơn thì sẽ xác định chủ quyền của bên đó.

Như vậy, chiếu theo các thông tin trên cùng một số bằng chứng pháp lý, lịch sử và về việc đá Ba Đầu hiện nằm trong phạm vi 12 hải lý của đảo Sinh Tồn Đông thì Việt Nam là bên có cơ sở pháp lý mạnh nhất để khẳng định chủ quyền đối với đảo Sinh Tồn Đông và các thực thể chìm ở triều cao xung quanh. Vì vậy, tàu TQ đã vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của việt nam.

Một nhóm tàu cá Trung Quốc tiến về phía quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Ảnh: AFP

Mưu đồ của Trung Quốc

. Hồi tháng 4 vừa qua, phía TQ giải thích các tàu cá của nước này vào khu vực đá Ba Đầu để tránh trú thời tiết xấu nhưng rõ ràng không phải như vậy. Ngoài ra, TQ cũng ngày càng tăng hiện diện tàu tại đây kể cả về số lượng và tần suất. Xin ông chia sẻ góc nhìn về tầm quan trọng và ý nghĩa chiến lược của đá Ba Đầu thuộc cụm Sinh Tồn của quần đảo Trường Sa của Việt Nam, đồng thời xin ông cho biết âm mưu thật sự của TQ đang thực hiện ở Ba Đầu là gì?

+ Sự xuất hiện của các tàu TQ ở đá Ba Đầu không phải là chuyện mới. Lần đầu tiên các chuyên gia phát hiện sự tập trung lớn về số lượng của các tàu cá này là từ tháng 3-2020 và từ đó đến nay, các tàu TQ vẫn tiếp tục xuất hiện ở Ba Đầu rất thường xuyên với lần tập trung đông nhất rơi vào khoảng tháng 3, tháng 4 năm nay.

Dĩ nhiên, các học giả cũng đặt một dấu chấm hỏi rất lớn cho lời giải thích từ phía TQ rằng các tàu này chỉ neo vào để lánh bão mà nhiều khả năng là để phục vụ cho một mục đích khác. TQ lâu nay không hề giấu giếm tham vọng mở rộng lãnh thổ ở Biển Đông và họ cũng đang cải tạo (một cách trái phép - PV) bảy thực thể thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Tôi cho rằng trong tương lai hoàn toàn có khả năng TQ tiến hành cưỡng chiếm thêm 2-3 thực thể nữa và đá Ba Đầu có vẻ như đang bị TQ nhắm tới.

Việc chiếm được thực thể này trước hết sẽ giúp cho TQ có khả năng kiểm soát được 100% cụm Sinh Tồn theo hướng Bắc - Nam. Bình thường, các tàu bè muốn vào Sinh Tồn một cách thuận lợi thì phải đi qua một cái eo nhỏ nằm ở phía tây nam. Việc kiểm soát Ba Đầu sẽ giúp TQ kiểm soát được hướng tiếp cận đó. Tiếp theo, chiếm được Ba Đầu sẽ giúp TQ tạo được một cứ điểm hậu cần lớn tiếp theo bên cạnh đá Gạc Ma để có thể triển khai lực lượng ra xung quanh, bổ sung nguồn lực cho đá Tư Nghĩa và hỗ trợ thêm cho các căn cứ quân sự đã xây dựng trái phép trên đá Vành Khăn. Trong trường hợp xấu nhất là nổ ra xung đột nóng thì TQ có thể thông qua Ba Đầu vô hiệu hóa nhanh hơn các cụm cứ điểm xung quanh.

Dù vậy, cũng cần làm rõ trong ngắn hạn thì khả năng TQ cưỡng chiếm và bồi đắp trái phép đá Ba Đầu vẫn không cao do gặp nhiều bất lợi. Việc chiếm Ba Đầu lúc này sẽ leo thang căng thẳng quá mức cần thiết, vì tranh chấp Biển Đông đang là vấn đề không chỉ có Việt Nam và ASEAN theo dõi sát sao mà còn rất nhiều quốc gia ngoài khu vực khác, đặc biệt là Mỹ. Lúc đó, không chỉ mâu thuẫn giữa TQ và các nước xung quanh gia tăng mà đối đầu Mỹ - Trung cũng sẽ trầm trọng hơn.

Các nước nên làm gì?

. Thưa ông, giải pháp để có thể đối phó với TQ luôn được dư luận và giới quan sát rất quan tâm. Đứng từ góc độ Việt Nam và góc độ cộng đồng quốc tế, chúng ta cần phải có những chiến lược nào để ngăn TQ tiếp tục ngang ngược tại khu vực Ba Đầu nói riêng và Biển Đông nói chung?

+ Tôi nghĩ Việt Nam cần phải tăng cường năng lực nhận thức hàng hải tại các khu vực tranh chấp. Năng lực nhận thức là khả năng Việt Nam có thể theo dõi thực địa 24/24 giờ để có thể nắm được các quốc gia xung quanh TQ và các quốc gia bên ngoài khu vực đang làm gì ở Biển Đông. Việc có được đầy đủ thông tin về những gì đang xảy ra trên thực địa sẽ tạo điều kiện cho Việt Nam ngăn cản những hành vi phi pháp của TQ hoặc đưa ra những cách tiếp cận mới để giải quyết vấn đề cho phù hợp, không để lợi ích của mình trên Biển Đông bị sứt mẻ.

Ngoài ra, do Việt Nam là nước có nguồn lực còn hạn chế nên đối với tăng cường năng lực nhận thức hàng hải cũng cần phải mở rộng hợp tác với các nước xung quanh, cụ thể là xây dựng một mạng lưới liên kết rộng cho vấn đề kiểm soát và theo dõi thực địa. Ở đây có một số quốc gia ASEAN rất mạnh về vấn đề này như Singapore hoặc Malaysia, nên việc Việt Nam cùng một số nước tạo thành mạng lưới sẽ sử dụng tối đa nguồn lực cũng như giúp các nước gắn kết lợi ích với nhau kỹ hơn.

Một vấn đề khác là các quốc gia ASEAN cần phải giải quyết được bất đồng nội bộ về mặt tranh chấp lãnh thổ với nhau trước để có được lập trường chung. Việc đem được lập trường chung này ra nói chuyện với TQ giúp các nước có tranh chấp có một vị thế lớn hơn trên bàn đàm phán. Trên thực tế thì Việt Nam với Philippines, Indonesia hay Malaysia đều đã thiết lập những cơ chế để giải quyết các tranh chấp hàng hải song phương, song các cơ chế đó hiện vẫn đi khá chậm và nên được đẩy nhanh trong tương lai.

Cuối cùng, Việt Nam cần chú trọng mở rộng hợp tác với các nước ngoài khu vực. Đây là điểm mà tôi cho rằng Việt Nam hiện nay làm khá tốt khi đã tăng cường thành công quan hệ an ninh quốc phòng cũng như công nghệ với các quốc gia ngoài khu vực như Hàn Quốc, Nhật và Mỹ. Việt Nam phải biết tận dụng các mối quan hệ này để tăng cường nguồn lực của mình vì họ là những quốc gia có nguồn lực lớn và sẽ hỗ trợ tái cân bằng với TQ về mặt hàng hải.

. Xin cám ơn ông.•

Nguồn PLO