Lãnh đạo Bộ VH,TT&DL, quan khách quốc tế dự hội thảo quốc tế về du lịch tại Tây Ninh (ảnh chụp năm 2017)

“Ẩm thực của Tây Ninh đa dạng, phong phú, hấp dẫn du khách, đây là nguồn tài nguyên quan trọng để phát triển du lịch. Nhìn từ khía cạnh phát triển du lịch, văn hoá ẩm thực của Tây Ninh là một trong những yếu tố tạo nên sức hấp dẫn, định vị sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh, hấp dẫn du khách đến và trải nghiệm du lịch. Xu thế phát triển đa dạng trong nhu cầu du lịch, ẩm thực cần đáp ứng về chất lượng, sự trải nghiệm hay khám phá điều mới mẻ của du khách đối với văn hoá ẩm thực của mỗi vùng miền”- ý kiến, góc nhìn, nhận định vừa nêu là của hai tác giả Phan Mạnh Dương và Nguyễn Thị Hảo (công tác tại Viện Văn hoá - Nghệ thuật quốc gia Việt Nam).

Món ngon Tây Ninh

Hai tác giả chuyên nghiên cứu về văn hoá và du lịch nhận thấy, Tây Ninh là vùng đất quanh năm đầy nắng với địa hình đồng bằng xen lẫn cao nguyên, cảnh quan đặc trưng có núi, sông, hồ, rừng và hệ động, thực vật phong phú.

Đây còn là vùng đất của những món ăn, đặc sản nổi tiếng miền Đông Nam bộ: bánh canh, bánh tráng phơi sương, muối ớt tôm, mắm chua, bò tơ, các món ăn chay... Những món ăn tưởng chừng như bình dị đời thường nhưng dưới bàn tay tài hoa của những nghệ nhân đã trở thành nét văn hoá riêng tạo nên bản sắc văn hoá đặc trưng của Tây Ninh.

Vị trí địa lý, địa hình, nguồn tài nguyên thuận lợi và những sản phẩm ẩm thực độc đáo, Tây Ninh luôn hấp dẫn du khách. Nhiều du khách sẵn sàng chi tiêu nhiều hơn để thưởng thức ẩm thực, tham quan các địa danh và trải nghiệm văn hoá.

Được tìm hiểu, thưởng thức những tinh hoa của văn hoá ẩm thực của Tây Ninh giúp cho du khách hiểu thêm về con người và văn hoá nơi đây. Ẩm thực là yếu tố văn hoá được sử dụng nhằm phổ biến tính địa phương và quốc gia ra bên ngoài với mục đích nâng cao hình ảnh trên trường quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế.

Thực tế của Hàn Quốc, Nhật Bản, Ý, Tây Ban Nha... đã sử dụng văn hoá ẩm thực làm hình ảnh quảng bá đất nước, con người đến với mọi nơi, mọi người. Đối với du lịch, ẩm thực là một yếu tố vừa để thoả mãn nhu cầu cơ bản của một chuyến đi, đồng thời, nó kết hợp cùng với các giá trị của tài nguyên du lịch, được quan tâm khai thác để quảng bá văn hoá truyền thống, thu hút khách du lịch.

Chính vì vậy, ẩm thực có vai trò quan trọng, nó luôn hiện diện trong mọi chương trình, kế hoạch quảng bá du lịch, cả nội địa và quốc tế, quyết định đến sự thành công của tour du lịch cũng như ảnh hưởng đến sức hấp dẫn của điểm đến.

Ẩm thực không chỉ hỗ trợ phục vụ nhu cầu của khách về ăn uống đơn thuần. Ẩm thực đã trở thành mục đích của chuyến đi, bởi vì, ẩm thực tác động nhanh nhất đến người tiếp nhận. Những món ăn, đồ uống mang đậm dấu ấn địa phương luôn có sức hút lớn đối với du khách.

Việc thưởng thức ẩm thực tại các điểm đến luôn đang là xu hướng tăng nhanh trong phát triển du lịch hiện đại; và đó còn là động cơ chính của du khách trước khi họ đặt vé cho hành trình của họ.

Lãnh đạo tỉnh cùng đại diện doanh nghiệp khảo sát núi Bà Đen (ảnh chụp năm 2017)

Tây Ninh là tỉnh có tính đa dạng vùng miền, cũng như bản sắc văn hoá đa tộc người khá nổi trội, đặc biệt là ẩm thực. Hiện nay, ẩm thực là dạng tài nguyên du lịch đặc biệt, thành tố quan trọng tạo nên bản sắc và phong vị của vùng đất Tây Ninh cần được quan tâm, phát triển.

“Bánh tráng phơi sương là món ăn đặc sản của người Trảng Bàng, có quá trình chế biến vô cùng công phu, tinh tế. Nguyên liệu chính là gạo, những loại gạo thường có độ dẻo, dai và ít bị hỏng trong khi phơi.

Thưởng thức bánh tránh phơi sương phải có rau sống, nhất là rau rừng Tây Ninh, ăn kèm thịt chân giò vừa có bì dai dai, có mỡ pha nạc để món ăn không bị bở, không bị ngấy.

Ngoài rau sống, thịt heo thì các loại đồ chua, dưa leo, giá, tỏi ngâm chua ngọt, được chấm với mắm nêm, nước mắm ớt tạo ra đủ vị cay chua ngọt mang lại hương vị đặc trưng của món ăn.

Muối ớt tôm là thức chấm, là món ăn nổi tiếng của Tây Ninh được nhiều du khách biết đến. Muối ớt tôm Tây Ninh có vị mặn đều miệng, là sự hoà quyện của các nguyên liệu muối, tôm, thịt, tỏi, ớt...

Muối Tây Ninh có nhiều loại khác nhau: muối ớt xanh, muối ớt tôm, muối ớt chay... Muối ớt chay có hai thành phần cơ bản là muối và ớt, khi chế biến thường cho thêm tỏi, đường, bột ngọt. Muối ớt tuy là món ăn đơn giản nhưng cách chế biến cầu kỳ, công phu trải qua nhiều công đoạn đâm, xay, rang và phải được phơi dưới cái nắng và gió của Tây Ninh để cho ra sản phẩm muối ớt đúng vị truyền thống.

Tây Ninh- vùng đất biên giới nhiều nắng và gió với khí hậu lục địa có phần khắc nghiệt lại trở thành lợi thế đặc biệt để có thể phơi muối quanh năm. Muối ớt tôm Tây Ninh đã trở thành món ngon Tây Ninh nổi tiếng được lòng du khách khắp nơi trong cả nước”- hai tác giả thuyết minh về “món ngon Tây Ninh”.

Tiến sĩ Huỳnh Thế Du- chuyên gia về chính sách công (ảnh chụp tại Tây Ninh năm 2017).

Ông Nguyễn Hữu Thọ- chuyên gia nổi tiếng về phát triển du lịch.

Đại diện một công ty du lịch của Cộng hoà Pháp phát biểu tại hội thảo năm 2017.

Tây Ninh là vùng đất của đạo Cao Đài- một điểm hành hương và du lịch nổi tiếng của các tín đồ. Tín đồ theo đạo và cả người dân nơi đây thường ăn chay vào những ngày đầu tháng, giữa tháng và cuối tháng nên có rất nhiều quán chay với đủ các món chay nổi tiếng.

Các món ẩm thực chay Tây Ninh được chế biến tinh tế, đẹp mắt, sang trọng, cầu kỳ như cơm hạt sen, vịt tiềm, heo quay, cá chiên, tôm kho tàu, gà xé phay, nem bì chả, mắm chưng, mắm kho, lẩu mắm chay, mắm Thái chay, món nướng lá lốt, gỏi thập cẩm, cà ri...

Ẩm thực chay Tây Ninh thực sự chinh phục thực khách sau khi thưởng thức nghệ thuật nấu món ăn chay là nét tài hoa của nghệ nhân: món chay nhưng nhìn như món mặn, chỉ khi ăn vào miệng mới phân biệt được, tạo cho người thưởng thức thích thú, mê say. Ngày 12.1.2022, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã đưa nghệ thuật chế biến món chay của Tây Ninh vào Danh mục Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.

Loại hình du lịch mới

Theo các nhà nghiên cứu về văn hoá, cần đưa du lịch ẩm thực trở thành một loại hình du lịch mới. Mặc dù ẩm thực thuộc phạm trù văn hoá, song do tính đặc thù và hữu ích của nó nên cần tách thành loại hình riêng, không nằm trong du lịch văn hoá.

“Cần chú trọng giá trị của ẩm thực vùng kết hợp với ẩm thực đặc trưng của Tây Ninh để xây dựng kế hoạch phát triển du lịch ẩm thực cho hợp với tình hình địa phương. Khai thác và phát triển toàn diện về du lịch văn hoá ẩm thực, không chỉ giới hạn trong các món ăn, thức uống, nhà hàng, hội chợ, tuần văn hoá mà cần lưu ý cả nguồn gốc ẩm thực; các công đoạn chế biến các món ăn; các khía cạnh về lịch sử, ứng xử liên quan đến văn hoá ẩm thực Tây Ninh.

Trên cơ sở đó, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch cần xây dựng kế hoạch, các tài liệu thuyết minh quảng cáo chi tiết từng điểm du lịch trên địa bàn tỉnh. Xây dựng một số loại hình sản phẩm du lịch của tỉnh, trong đó đặc biệt chú trọng đến văn hoá ẩm thực Tây Ninh”- hai chuyên gia nghiên cứu về văn hoá khuyến nghị.

Thực tế cho thấy, hoạt động khai thác các yếu tố thuộc về văn hoá ẩm thực để thu hút khách du lịch chưa được tiến hành một cách có hệ thống. Các hoạt động khai thác và sử dụng các yếu tố văn hoá ẩm thực vẫn đang dừng lại ở mức độ thấp, thường chỉ được lồng ghép trong các hoạt động xúc tiến du lịch nói chung.

Vai trò của văn hoá ẩm thực trong phát triển du lịch có thể nói còn bị xem nhẹ, chưa có chủ trương, kế hoạch chiến lược cụ thể trong triển khai thực hiện. Văn hoá ẩm thực luôn được coi là một trong những tài nguyên du lịch nhân văn được quan tâm để khai thác phát triển các sản phẩm du lịch nhằm phục vụ nhu cầu trải nghiệm, thưởng thức của du khách.

Du lịch ẩm thực còn thoả mãn nhu cầu tìm hiểu, khám phá nghệ thuật ẩm thực. Cùng với sự phát triển kinh tế, ẩm thực không chỉ mang lại giá trị vật chất thông thường mà nó còn mang giá trị văn hoá, đóng vai trò quan trọng trong giao lưu và quảng bá văn hoá, gắn với phát triển kinh tế du lịch của mỗi địa phương.

Ngày nay, du lịch ẩm thực là loại hình du lịch văn hoá, qua đó, du khách không chỉ được trải nghiệm các món ăn, đồ uống mà cả các trải nghiệm bản sắc văn hoá, cuộc sống của cộng đồng tại điểm đến qua câu chuyện của từng món ăn, đồ uống đó.

Trải nghiệm, thưởng thức các món ăn, đồ uống, du khách được hoà mình và cảm nhận giá trị truyền thống tốt đẹp của vùng đất Tây Ninh một cách sinh động và chân thực. Bên cạnh các yếu tố có thể làm thoả mãn nhu cầu của khách như thời tiết, dịch vụ lưu trú, phong cảnh tham quan, ẩm thực cũng góp phần gia tăng đáng kể giá trị cho chuyến đi của khách du lịch.

Ngoài yếu tố tạo sức hấp dẫn, ẩm thực còn đóng vai trò vô cùng quan trọng, đó là tạo dấu ấn khác biệt giữa các điểm du lịch và các vùng văn hoá. Mối quan hệ giữa văn hoá ẩm thực và du lịch là mối quan hệ vô cùng mật thiết và sâu sắc.

Với khách du lịch, ăn uống không chỉ đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng trong hành trình mà còn là cơ hội để khám phá văn hoá, phong tục, tập quán và thẩm mỹ của người dân địa phương. Những giá trị, nét đặc sắc của văn hoá ẩm thực chính là điều kiện tiêu biểu và là đòn bẩy thúc đẩy sự phát triển của ngành du lịch Tây Ninh.

Du khách đến Vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát.

Bản đồ du lịch gọi tên

Phát triển du lịch ở Tây Ninh là một câu chuyện dài. Suốt thời gian dài, cả cơ quan quản lý Nhà nước về du lịch cũng như du khách đều cho rằng du lịch Tây Ninh phần lớn vẫn ở dạng tiềm năng. Quan sát có thể thấy, mọi báo cáo, đánh giá của nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều địa phương về du lịch của tỉnh hầu như chỉ xoay quanh núi Bà Đen. Du lịch Tây Ninh hiện thiếu các sản phẩm du lịch mang tính đặc trưng (ngoài ẩm thực).

Cuối tháng 7.2017 (thời điểm đó chưa có dịch bệnh Covid- 19) UBND tỉnh tổ chức cuộc hội thảo quốc tế về du lịch với tên gọi “Du lịch Tây Ninh - tiềm năng - lợi thế - cơ hội phát triển”. Đây có lẽ là cuộc hội thảo quy mô lớn nhất ở Tây Ninh từ trước đến nay về du lịch. Tại thời điểm đó (và cho đến nay cơ bản vẫn đúng) các chuyên gia, nhà quản lý về du lịch thống nhất rằng, Tây Ninh thật sự có tiềm năng về du lịch nhưng để biến tiềm năng thành hiện thực là cả một câu chuyện dài.

Theo phân tích của giới chuyên gia, nhà quản lý về du văn hoá, du lịch, Tây Ninh hội đủ điều kiện để trở thành điểm lan toả kết nối phát triển du lịch cả trong khu vực và quốc tế. Đối với nội vùng và liên vùng, có thể kết nối khu du lịch hồ Dầu Tiếng với khu du lịch Ma Thiên Lãnh - núi Bà Đen và tham quan cửa khẩu Phước Tân thuộc huyện Châu Thành hoặc cửa khẩu Xa Mát với Trung ương Cục miền Nam.

Hoặc, có thể hình thành các tuyến du lịch kết nối tỉnh Tây Ninh với một số khu du lịch của tỉnh Bình Dương như núi Cậu và khu du lịch Đại Nam. Một hướng khác, phát triển TP. Tây Ninh thành điểm đến du lịch lan toả sang các hướng tuyến khác nhau: TP. Tây Ninh - núi Bà Đen với điểm dừng chân là Toà Thánh Cao Đài; TP. Tây Ninh - hồ Dầu Tiếng; TP. Tây Ninh - khu du lịch Ma Thiên Lãnh - núi Bà Đen; TP. Tây Ninh - cửa khẩu Xa Mát; TP. Tây Ninh - cửa khẩu Mộc Bài. Đối với các tuyến du lịch kết nối quốc tế, Tây Ninh có thể phát triển tuyến du lịch quốc tế bằng đường bộ kết nối từ Campuchia qua hai cửa khẩu quốc tế Mộc Bài và Xa Mát.

Đây là hai tuyến đường bộ chiến lược có vai trò quan trọng trong việc thu hút khách du lịch Campuchia cũng như du khách từ các quốc gia khác đến Campuchia có nhu cầu tham quan du lịch tại Việt Nam.

Trên cơ sở này, Tây Ninh hoàn toàn có thể thu hút khách du lịch từ các nước trong khu vực Đông Nam Á như Thái Lan, Lào, Myanma. Ngoài các tuyến du lịch bằng đường bộ, không thể không kể đến tiềm năng du lịch từ hệ thống đường thuỷ ở sông Sài Gòn, sông Vàm Cỏ Đông và khu vực bên trong lòng hồ Dầu Tiếng.

Thưởng thức ẩm thực.

Một yếu tố quan trọng tác động trực tiếp đến khả năng thu hút du khách là sản phẩm du lịch. Hiện nay, sản phẩm du lịch của Tây Ninh không còn đơn điệu nhưng cũng chưa phải đã phong phú. Mặc dù Tây Ninh có khả năng hình thành các tuyến, tour du lịch mang tính kết nối trong khu vực và quốc tế nhưng hiện nay các tour này cũng chưa quá phổ biến trên thực tế. Nguyên nhân là do thời gian lưu trú của khách không đủ dài để trải nghiệm.

Đa số khách chỉ “đi qua” mà chưa “đi vào”, nghĩa là chưa tham gia khám phá sâu tại các điểm đến. Theo khuyến cáo, Tây Ninh cần chuẩn bị các dòng sản phẩm ưu tiên phù hợp với nhu cầu của thị trường cùng với hệ thống dịch vụ đi kèm tương ứng. Trước mắt, các sản phẩm cần được phát triển theo thứ tự ưu tiên, gồm có: sản phẩm văn hoá du lịch tâm linh, sản phẩm du lịch sinh thái nông nghiệp, sản phẩm du lịch mang tính thương mại và sản phẩm mang tính vui chơi, giải trí, khám phá.

Để du lịch Tây Ninh phát triển đúng tiềm năng, bắt nhịp đúng nhu cầu của khách hàng, đáp ứng nguyện vọng của doanh nghiệp, cần đầu tư để đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực xúc tiến du lịch.

Đội ngũ này vừa phải giỏi ngoại ngữ vừa tinh thông nghiệp vụ, nhạy bén trong việc khai thác, phân tích thị trường du lịch. Trong lần tham gia hội thảo về du lịch tại Tây Ninh, Tiến sĩ Huỳnh Thế Du (chuyên gia về chính sách công) đánh giá, trong các lựa chọn và cơ hội tiềm năng thì du lịch dường như là nổi trội hơn cả.

Do vậy, Tây Ninh cần thành lập một cơ quan hay một nhóm hành động để tìm kiếm cơ hội đầu tư. Tiến sĩ Du cũng khuyến cáo, đội ngũ làm du lịch phải thật giỏi tiếng Anh, vì ngôn ngữ này đóng vai trò quan trọng trong ngành du lịch.

Du lịch gắn liền với văn hoá, do vậy cần có góc văn hoá trên từng góc phố dành cho các tiền nhân văn hoá, những người yêu nước, người có công với quá trình phát triển của tỉnh nhà. Xem văn hoá, lịch sử và tâm linh, sinh thái là trải nghiệm cho du khách xuyên suốt trong thời gian lưu trú tại Tây Ninh để kéo dài ngày lưu trú và nâng cao chi tiêu của du khách là hai mục tiêu quan trọng để phát triển du lịch Tây Ninh.

Các chuyên gia về văn hoá và du lịch bình luận và kèm theo cảnh báo, Tây Ninh chọn hướng phát triển du lịch là đúng nhưng không nên vội vã chạy theo tốc độ tăng trưởng hoặc thiên về số lượng mà cần coi trọng chất lượng tăng trưởng.

Nói cách khác, phải thay đổi tư duy phát triển du lịch. Hướng đi này được cụ thể hoá theo tinh thần phát triển du lịch đi đôi với bảo vệ môi trường, phát huy giá trị văn hoá dân tộc và tạo cơ hội cho cộng đồng tham gia phát triển du lịch. Các nhiệm vụ chính mà Tây Ninh cần làm là tập trung đầu tư các khu vực trọng điểm để tạo thương hiệu và sức lan toả, không nên đầu tư dàn trải.

Các địa điểm Tây Ninh nên ưu tiên đầu tư là Lò Gò - Xa Mát (du lịch sinh thái); Khu du lịch quốc gia núi Bà Đen (du lịch sinh thái, tâm linh, nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí); TP. Tây Ninh (lưu trú, vui chơi, giải trí, mua sắm); hồ Dầu Tiếng (vui chơi giải trí, sinh thái nghỉ dưỡng); Mộc Bài (mua sắm, caravan). Khu du lịch quốc gia núi Bà Đen hiện nay đã thành hạt nhân phát triển du lịch (điểm nhấn về du lịch).

Có thể thấy, để ngành du lịch thật sự có bước chuyển mình, Tây Ninh còn rất nhiều việc phải làm như tiếp tục kêu gọi đầu tư, phát triển kết cấu hạ tầng, sáng tạo sản phẩm, đào tạo nhân lực.

Là một hoạt động kinh tế gắn liền với văn hoá, một cá nhân hay một cộng đồng làm du lịch cần thể hiện sự thân thiện, mến khách theo phương châm “Mỗi người dân phải là một đại sứ về du lịch”.

“Tiềm năng du lịch Tây Ninh là giàu có, phong phú, địa lý thuận lợi, sản phẩm rất cụ thể. Vấn đề còn lại là sự thống nhất đoàn kết, quyết tâm của lãnh đạo các cấp, của cộng đồng. Làm được như vậy, Tây Ninh sẽ có tên trên bản đồ du lịch Việt Nam và khu vực”- ông Nguyễn Hữu Thọ- chuyên gia nổi tiếng về du lịch phát biểu trong lần hội thảo ở Tây Ninh năm 2017. Thực tế chứng minh, 5 năm sau lời phát biểu trên, du lịch Tây Ninh đã và đang “có tên trên bản đồ du lịch Việt Nam”.

V.Đ